Update van de buurt
Buurtvoorzieningen verdwijnen, schaalvergroting en de markt komen in de plaats van de menselijke maat. Lilian Marijnissen vertelt hoe de buurt de schaal van de toekomst is. En hoe SP’ers daar aan bijdragen.
Ongeveer 15 jaar geleden verscheen het boekje ‘De buurt, de schaal van de toekomst’, geschreven door toenmalig fractievoorzitter Agnes Kant en toenmalig partijvoorzitter Jan Marijnissen in samenwerking met het Wetenschappelijk Bureau. Het was het niet alleen een aanklacht tegen de schaalvergroting, maar tegelijk een overzicht van ideeën hoe je de samenleving meer op de menselijke maat kunt organiseren. In vijftien jaar verandert er veel. SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen is daarom begonnen met een update.
Is ‘De buurt’ nog wel actueel?
‘Het is actueler dan ooit. Wat vijftien jaar geleden al aan de hand was, is niet minder geworden. Ook de laatste jaren zijn veel voorzieningen op buurtniveau verdwenen. Neem de wijkagent, het buurthuis, de huisartsenpost of het ziekenhuis dichtbij. Je ziet die terugloop in de stadswijken net zo goed als in de regio’s buiten de Randstad. Dat komt onder andere door keiharde bezuinigingen, de hang naar efficiëntie en het heilige geloof in schaalvergroting.’
Waarom is die kleinere schaal, die van de buurt of de wijk, nog steeds van belang?
‘De wijk is dé plek om problemen vroegtijdig op te sporen en erger te voorkomen. Dan denk ik aan de wijkagent die door contact met mensen niet alleen maar aan het handhaven is maar ook problemen aan het voorkomen is. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld een buurt-tandarts; dichtbij betekent laagdrempeliger. Zo voorkom je dat mensen pas bij een tandarts komen als er al veel schade aan hun gebit is. Je voorkomt dus problemen door het in de buurt te organiseren, maar je bouwt ook aan de samenleving.
De buurt is een schaal waar je de samenhang kunt vergroten. Het is een schaal waarop mensen elkaar kunnen leren kennen. Een voorbeeld daarvan is de speeltuin in de buurt. Heel wat SP’ers hebben zich voor een speeltuin ingezet. Dat is natuurlijk fijn voor de kinderen, maar het doet ook veel met de sociale cohesie. Nog een voorbeeld: het zorgbuurthuis. Dat zorgt ervoor dat oude mensen in hun buurt kunnen blijven wonen en dat de sociale samenhang behouden blijft en zelfs versterkt wordt.’
Zo te horen kun je nog wel even doorgaan met voorbeelden.
‘De publicatie van vijftien jaar geleden bevatte al veel voorbeelden. Maar wat er in vijftien jaar wél is veranderd, is dat we nu kunnen putten uit méér, vaak ook al uit-gevoerde plannen voor de buurt. De update zal dus uitgewerkte plannen voor de buurt beschrijven, op gebieden als veiligheid, zorg, wonen en democratie. En we laten dus zien wat er al gebeurt – onder andere door wat SP’ers hebben bereikt. Ter onderbouwing van de publicatie doen we verschillende ‘aan het woord’-onderzoeken; we laten mensen van de werkvloer vertellen hoe een einde aan de schaalvergroting hun werk en het leven van de mensen waar ze mee werken kan verbeteren.’
Waarom is het belangrijk om nu dit onderwerp weer aan te snijden?
‘We zien in de samenleving steeds beter wat de gevolgen zijn als mensen geen zeggenschap meer hebben over belangrijke dingen in hun leven – of dat gevoel hebben. Je ziekenhuis gaat failliet en verdwijnt waardoor de Eerste Hulp ineens heel ver weg is. Of je woont in een slecht onderhouden woning en het aanspreekpunt daarvoor is niet een bekende van de kleinschalige wooncorporatie in de buurt, maar een enorm bedrijf ver weg. Juist nu is de samenhang van
de buurt zo belangrijk. En vergeet niet: minder voorzieningen in de buurt vergroten de verschillen in de samenleving.’
Hoe werkt dat?
‘Op het gebied van veiligheid bijvoorbeeld. In de arme wijken is de criminaliteit het hoogst, maar de wijkagent heeft geen tijd meer om op straat te zijn. Politiebureaus verdwijnen uit de wijk. Maar in de rijke buurten hangen overal camera’s en leggen bewoners zelf geld bij elkaar voor een particuliere buurtwacht. Veiligheid is dus niet meer voor iedereen; het is alleen voor wie veel geld heeft. Buurtvoorzieningen zijn gemeenschappelijke voorzieningen. Veiligheid, zorg: dat moet er voor iedereen zijn.’
Je noemde al een aantal oorzaken van de schaalvergroting, zoals de bezuinigingen.
‘De financiële problemen van gemeenten hebben natuurlijk bijgedragen aan het verschralen van buurtvoorzieningen. Zonder enige twijfel. De SP pleit al jaren voor meer geld naar het gemeentefonds – dat is het geld dat de gemeentes krijgen van het Rijk om hun taken uit te voeren. Het is triest dat ook welwillende gemeenten moeten kiezen tussen het openhouden van de bieb of het zwembad enerzijds en het zorgen voor goede jeugdzorg anderzijds. We weten dat de overheveling van taken naar de gemeente de afgelopen jaren, gepaard ging met bezuinigingen. Dat heeft tot grote problemen geleid.
Maar ook het vermarkten speelt een belangrijke rol. Steeds meer taken worden ‘uitbesteed’ en aan marktpartijen overgelaten. Maar je weet, als zoveel mogelijk winst maken het doel is, dan zijn kleinschalige buurtvoorzieningen al snel niet rendabel genoeg. Groter lijkt efficiënter en vooral winstgevender. Maar winst maken is geen goed principe om de samenleving in te richten. Want dan verdwijnt de menselijke maat.’
Op welke manieren ben jij bezig met die update?
‘Ik ben mooie ideeën aan het verzamelen, die wij als SP al in de praktijk brengen in gemeenten. Ik heb al door de hele partij heen met partijgenoten gesproken hierover. Welke initiatieven kennen zij? Welke initiatieven zijn lokale SP’ers zelf gestart? Dan zie je dat er al heel veel mooie dingen gebeuren. Zeker waar de SP actief is. In Heerlen werd een school, die eigenlijk gesloten zou worden, juist de spil van de buurt. Er werd een buurthuis in gevestigd en draagt nu bij aan de sociale samenhang. En ik wil natuurlijk het SP-initiatief voor een zorgbuurthuis in mijn eigen Oss niet onvermeld laten...’
Waarom is dat een goed voorbeeld?
‘Omdat het zorgbuurthuis echt een initiatief van de buurt is. Mensen uit de buurt hebben een rol en worden daarmee betrokken bij het zorgbuurthuis. Het komt er überhaupt omdát de buurt het wil en nu realiseren buurtbewoners het samen met de SP. Sommigen doen de tuin, anderen verzorgen activiteiten of koken in het zorgbuurthuis. Het gekke is: waarom is dit zo bijzonder? Het is toch eigenlijk heel logisch om in je eigen buurt oud te kunnen worden? Daar waar je je hele leven hebt gewoond en waar je sociale contacten zijn? Maar toch is dit niet de praktijk van alledag. We zijn heel ver af van iets wat eigenlijk heel logisch is.’
Waarom komt juist de SP met dit soort ideeën?
‘De schaal van de buurt sluit goed aan bij ons ideologische verhaal. Het koppelt concrete voorstellen aan onze analyse over de samenleving – de menselijke maat als tegenhanger van schaalvergroting. Maar ook als tegenhanger van een overheid die niet meer naast, maar tegenover de mensen staat. We hebben bij het toeslagenschandaal gezien waar dat toe kan leiden. De buurt als basis. In een globaliserende en individualiserende wereld geeft dat houvast.’
Wat kun jij in de Tweede Kamer met deze manier van denken?
‘Het is voor ons natuurlijk geen nieuwe manier van denken. In ons verkiezingsprogramma staan veel ideeën over de buurt; het zorgbuurthuis, de huizen van het recht, de wijkagent, ggz-ondersteuning. In de Tweede Kamer kunnen we werken aan de voorwaarden om zulke initiatieven mogelijk te maken. Soms gaat dat gewoon heel plat om geld; zo regelden we in de Tweede Kamer dat er meer geld beschikbaar kwam voor zorgbuurthuizen. Dat betekent wel dat je in de buurt gemakkelijk aan de slag kan met een zorgbuurthuis. En andersom: ik denk dat de manier waarop de SP altijd de koppeling met de mensen maakt, via acties en initiatieven in de buurt, ervoor zorgt dat onze Kamerleden veel beter geïnformeerd zijn dan die van andere partijen. En daardoor veel beter de gevolgen van beleid kunnen inschatten.’
De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan: dé tijd om het over die buurt te hebben. Je bent ook ervaren raadslid; nog tips voor afdelingen?
‘Afdelingen kunnen met dit verhaal lokaal aan de slag voor de gemeenteraadsverkiezingen. Voor afdelingen is het van belang om zelf ook goed na te denken over mooie initiatieven. Een concreet voorstel voor buurtvoorzieningen helpt kiezers te zien waar je voor staat. Een andere tip: je kunt uiteraard altijd een Kamerlid vragen om mee te denken. Er is veel kennis in de partij en we kunnen veel van elkaar leren.’
Wat gaat er nu gebeuren met de update?
‘Ik krijg nu nog van SP-wethouders hun mooiste initiatieven toegestuurd. Zoals gezegd, er is veel gebeurd in vijftien jaar en veel daarvan komt ook uit gemeenten waar we zelf besturen. We proberen vóór de verkiezingen de update klaar te hebben, zodat lokale verkiezingscampagnes eruit kunnen putten. En vergeet niet dat afdelingen die niet meedoen aan de verkiezingen zich er ook door kunnen laten inspireren. SP’ers zijn altijd en overal bezig om de buurt mooier te maken!’