Graaiflatie: de grote ongelijkmaker
Er is een ordinaire diefstal aan de gang, op klaarlichte dag. En dat al maanden achtereen. Je merkt het in de supermarkt en op je energierekening. Alles wordt duurder, dat is inflatie. Met hoge prijzen worden nu nog hogere winsten worden gemaakt. Dat is graaiflatie.
Er verschenen in de afgelopen maanden verschillende onderzoeken naar de oorzaken van deze graaiflatie. Een korte bloemlezing:
“Winsten stegen met 9,4% in het vierde kwartaal van 2022, jaar-op-jaar, en zorgden voor meer dan de helft van de binnenlandse prijsdruk in dat kwartaal”, zo schrijft de Europese Centrale Bank (ECB) in maart 2023.
“Bedrijfsmarges zijn fors gestegen in recente jaren – dit is de keerzijde van sterk hogere prijzen maar slechts bescheiden hogere lonen”, schrijft het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in april 2023.
“Als bedrijven de stijging van hun verkoopprijzen hadden beperkt tot wat strikt noodzakelijk was om hun winst op peil te houden, dan had de stijging van afzetprijzen in 2022 theoretisch gezien 2,2 procentpunt lager kunnen uitpakken,” zo schrijft de Rabobank in mei 2023.
De rode draad: winsten zorgen ervoor dat de inflatie hoog is. Oftewel, alles wordt duurder zodat bedrijven meer winst kunnen maken. Volgens de Rabobank is ongeveer 20% van de hogere prijzen terug te voeren op het vergroten van die winstmarges. Volgens de ECB zelfs 50%.
Die hogere winsten worden niet gebruikt voor nieuwe investeringen of hogere lonen, maar voor winstuitkeringen aan aandeelhouders. Dat zijn degenen in een bedrijf die niet werken, maar wel geld krijgen. Tussen 2020 en 2022 zijn de winstuitkeringen aan aandeelhouders in Nederland met bijna €19 miljard gestegen. Dat blijkt uit onderzoek van de SP op basis van CBS-cijfers.
Winst-prijsspiraal in plaats van loon-prijsspiraal
In de zomer van 2022 bracht de SP de publicatie Inflatie en Ongelijkheid uit. Op basis van onderzoek werd toen vastgesteld dat er geen sprake was van een loon-prijsspiraal, maar van een winst-prijsspiraal. Bij een loon-prijsspiraal worden de lonen verhoogd, waardoor de kosten van een bedrijf stijgen. Die worden doorgerekend in de prijs met als gevolg inflatie. Om dat dan weer te compenseren worden de lonen weer verhoogd, en zo kom je in een spiraal terecht.
Dat is nu totaal niet aan de orde. Vrijwel alle loononderhandelingen zijn tot nu toe geëindigd in een loonsverhoging lager dan de inflatie. Dan hebben medewerkers dus minder te besteden.
De onderzoeken van IMF, ECB, FNV en Rabobank laten zien dat er eerder sprake is van een winst-prijsspiraal. Dat werkt zo: bedrijven willen meer winst maken en veel geld uitkeren aan aandeelhouders. Daardoor stijgen de kosten en dat berekenen ze in de prijzen door. Dan heb je inflatie. Daardoor zijn bedrijven weer meer geld kwijt aan hun onderlinge handel. Om de winsten en aandeelhoudersuitkeringen op peil te houden, verhogen ze dan weer hun prijzen. Zo organiseren ze hun eigen spiraal.
Klaas Knot kiest kapitaal
Nu meerdere bedrijven na stakingen door de knieën gaan voor 10% loonstijging of meer, worden we gewaarschuwd. Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank tikte de vakbeweging in Buitenhof op de vingers. ‘Als de lonen 10 tot 14% stijgen, dan dreigt er een loon-prijsspiraal te ontstaan. Dan komen we in een recessie en vallen er ontslagen.’
Hiermee kiest Klaas Knot voor kapitaal. Door de vakbeweging aan te spreken, maar niet de eigenaren van bedrijven die juist de prijzen verhogen. Terwijl de winsten nu met €327 miljard alle records breken, volgens het CBS.
Klaas Knot zelf kreeg vorig jaar maar liefst €465.000 op zijn rekening bijgeschreven. Terwijl de De Nederlandsche Bank onder de Balkenendenorm (Wet Normering Topinkomens) zou moeten vallen en die norm in 2022 op €216.000 stond. Met zo’n portemonnee is het makkelijk oproepen tot loonmatiging.
Een nieuw Akkoord van Wassenaar
Aan de loon-prijsspiraal van de jaren ’70 werd een einde gemaakt met het Akkoord van Wassenaar. Daarin werd afgesproken dat vakbonden stoppen met hogere looneisen in ruil voor werktijdverkorting.
Er is nu een nieuw Akkoord van Wassenaar nodig. Daarin moet worden afgesproken dat de winstuitkeringen van bedrijven moeten worden getemperd, zodat er een einde komt aan de winst-prijsspiraal.
Er zit een flinke rem op de loonontwikkeling, doordat medewerkers met bedrijfseigenaren moeten onderhandelen over het loon. Maar op de winstuitkering zit geen enkele rem. De aandeelhoudersvergadering gaat zelf over de eigen uitkering. De directie is nota bene zelf meestal ook bezitter van nogal wat aandelen waardoor zij zelf profiteren van een hoge uitkering. Daarom moet de winstuitkering onderdeel worden van de onderhandelingen tussen medewerkers en bedrijfseigenaren.
Na jaren van ongeremd groeiende ongelijkheid is het antwoord op graaiflatie niet minder, maar meer gelijkheid.