Bouwplaats van de toekomst
In het Limburgse Landgraaf bestaat een plek waar iedereen met iedereen werkt, leert, recreëert en zorgt. Waar mensen werken aan historische gebouwen, maar ook aan zichzelf. Én aan de toekomst. Hoe zit dat?
Tekst: Rob Janssen
Als je ten oosten van Heerlen rondrijdt en je kent de weg niet, dan weet je eigenlijk nooit precies waar je zit. Bevind je je nou in Heerlen of in Landgraaf? Of hoort dit gedeelte al bij Kerkrade? Tel daarbij op de snelweg A76 waar alle verkeer van en naar Duitsland overheen dendert en de nieuwe, niet minder drukke Parkstad-ring, dan doet niets vermoeden dat je vlak in de buurt bent van een plek waar de tijd al eeuwen stil lijkt te staan. En waar tegelijkertijd aan ‘een stukje toekomst’ wordt gewerkt. Volgens Aryan Klein (57) – initiatiefnemer van de historische bouw- en ontdekplaats Slot Schaesberg – gaat dat heel goed samen.
Zo’n tien jaar geleden streek hij in het Zuid-Limburgse heuvelland neer en begon hij met het project. Want hij had een visie. Een visie die heel wat terreinen en disciplines behelsde: van archeologie tot re-integratie, van oude ambachten tot participatie en van historie tot cultuureducatie. Die brede ambitie trok in 2013 al de aandacht van de Tribune, wat toen leidde tot een reportage met de kop ‘Groots project voor doeners en dromers’. En nu, tien jaar later, zijn we er terug, benieuwd naar wat er van dat grootse project terecht is gekomen. Binnen de eerste tien minuten van ons bezoek ontdekten we dat Slot Schaesberg inmiddels wordt gesteund door onder andere de gemeente en provincie, zorginstellingen, arbeidsbemiddelaars, vrijwilligers en zelfs de reclassering.
Taakstraf
‘Bij ons werkt iedereen met elkaar. Gelijke monniken, gelijke kappen’, zegt Aryan Klein niet zonder trots. Daarmee doelt hij op het bonte gezelschap dat in de weer is op het zes hectare metende terrein van Slot Schaesberg. Dan heb je het bijvoorbeeld over mensen die in een re-integratietraject zitten, stagiaires, mensen met een verstandelijke beperking die er in het kader van dagbesteding werken en mensen die er een taakstraf uitvoeren. Daarnaast is er nog een groep actieve recreanten en een bataljon van maar liefst 90 vrijwilligers.
‘Stigma’s, daar doen we hier niet aan. Iedereen kan hier naar eigen mogelijkheden meedoen.’ Vanzelf gaat dat natuurlijk allemaal niet. ‘Mensen in de dagbesteding moeten gecoacht worden, anderen hebben hulp nodig bij schulden- of verslavingsproblematiek en daarnaast kijken we samen met regionale arbeidsmarktbemiddelaar WSP voortdurend of er ook mensen gedetacheerd kunnen worden.’ Soms is dat niet bepaald gemakkelijk, erkent Klein. Maar hij noemt het een ‘voorrecht’ om zo te kunnen werken.
‘Er werkte hier een jongen die een taakstraf uitvoerde. We hadden een klus voor ‘m, namelijk de verlichting in ons bezoekerscentrum in orde maken. Daar is hij aan begonnen, maar de tijd van z’n taakstraf was te kort om het af te ronden. Toen is hij even later op eigen initiatief teruggekomen. Hij wilde per se de klus af komen maken.’ Aryan Klein lijkt een beetje te glunderen. ‘En we hadden ook eens iemand wiens leven een beetje uit de bocht was gevlogen. Maar: hij kon lassen en was goed thuis in elektrotechniek. Hij heeft een hele tijd hier gewerkt, kreeg zijn leven weer op de rit en uiteindelijk kreeg hij een vaste baan bij een verhuurbedrijf.’ In een beschutte omgeving aan jezelf werken, ervaring opdoen en wennen aan werkritme, vat Klein samen. Maar ja, voor Slot Schaesberg ging de genoemde techneut verloren… ‘Ik app nog weleens met hem’, zegt Klein. Het lijkt of hij ‘m mist.
Blikvanger
Op het terrein van Slot Schaesberg is momenteel van alles te zien én te doen. Blikvanger bij de ingang is de poorttoren die in de steigers staat. Houten steigers welteverstaan. Klein: ‘Dat wilde ik zo. Het moet zoveel mogelijk zoals het vroeger was.’ Dit geldt ook voor de timmerwerkplaats, het atelier voor natuursteen en de smederij; de elementen voor de bouw en reconstructie van het park worden op ambachtelijke wijze gemaakt. En dan is er ook nog een historische tuin, een historische boerderij met dezelfde diersoorten die er vroeger ook gehouden werden, een speeltuin en natuurlijk het slot zelf, waar eveneens druk aan gewerkt wordt. En wat je allemaal in het bezoekers- en educatiecentrum, compleet met brasserie, kunt doent laat zich raden.
Terwijl een grote groep scholieren passeert – Slot Schaesberg werkt samen met de Cultuurbox die educatieve uitjes voor kinderen organiseert – vragen we het maar ‘ns op de man af: hoe verzin je nou zo’n project? ‘Ik werkte op de Bataviawerf in Lelystad (waar het VOC-schip Batavia uit de 17e eeuw werd gereconstrueerd – red.) en in 2012 kregen we bezoek uit Landgraaf. De gemeente was namelijk op zoek naar mogelijkheden voor dit terrein. Maar er was nog niks, geen stroom of zo, helemaal niks.’ Maar Klein zag het voor zich en zette samen met de gemeente en wat hij noemt ‘een stevig netwerk’ zijn schouders eronder. ‘Doén! Dat was wat ik dacht. Gelukkig stond ik er niet alleen voor. Er was veel goodwill.’ Zo goed en zo kwaad als het ging vestigde hij zich in de oostelijke Mijnstreek en ging aan de slag. In 2015 meldde zich BOEi, een organisatie die zich richt op de herbestemming en restauratie van cultureel erfgoed. ‘Aan de expertise van BOEi heb ik veel te danken.’
Betrokkenheid
‘Hier kun je mooi zien welke verschillende steensoorten er door de jaren heen gebruikt zijn.’ Aryan Kleins hand glijdt over de onderste lagen van een muur in de poorttoren. ‘Kijk, tegenwoordig hoeft een metselaar bij wijze van spreken niet meer na te denken. De architect ontwerpt en de metselaar voert uit. Punt. Maar vroeger moesten metselaars ter plekke oplossingen bedenken. Verzakte tijdens de bouw een muur een beetje, dan moest daar iets op bedacht worden. Ambachtelijk, maar ontzettend arbeidsintensief.
Ik zie een stukje toekomst in het combineren van ambachtelijk bouwen met moderne technieken. Zoals frezen.’ Hoe ziet dat stukje toekomst er dan uit? ‘Wel, heel Nederland, nee, héél Europa staat vol monumenten. Om die te restaureren zijn ambachtelijke vaklui nodig! Maar steeds minder jongeren zijn tegenwoordig bereid om over dat soort uitdagingen na te denken; bouwvakkers zijn puur uitvoerders geworden. Datzelfde geldt voor het vak van smeden.’ Creatief, probleemoplossend en letterlijk constructief bezig kunnen zijn; dat is waar Klein naartoe wil. ‘Betrokkenheid is het sleutelwoord, trots kunnen zijn op wat je doet. Ja, daar zie ik toekomst in.’