Tribune 2/2003 Olietanker Prestige

Tribune 7 februari 2003

Toen half november vorig jaar de olietanker Prestige verging voor de Spaanse kust hielden lokale vissers hun adem in. Inmiddels dreigen velen van hen te stikken, in de oliedampen, de zwarte drab op het strand en de onvermijdelijke werkloosheid. 'De zee is dood, het plankton is verdwenen en daarmee ook de vis. En onze gemeenschappen zijn ten dode opgeschreven', zo drukt de Spaanse kustvisser Fransisco Amado Castro zijn verdriet en woede uit.

Op uitnodiging van Greenpeace bezochten Castro en zijn collega José Manuel Veiga Perez Nederland aan de vooravond van de Europese Top in Kopenhagen van november vorig jaar. 'Wij willen dat de Europese leiders een resolutie aannemen die het onmiddellijk verbiedt nog langer met enkelwandige tankers te varen,' aldus Castro. De Prestige was zo'n enkelwandig schip. Eén scheur of gat en de olie loopt de zee in. Plannen om dit soort schepen uit te bannen zijn er wel, maar het duurt de vissers allemaal veel te lang. En niet alleen de vissers, ook milieuorganisaties en bewoners van kuststreken langs de hele Noordzee wijzen al jaren op het gevaar van deze ouderwetse en onveilige schepen.

Perez en Castro hadden een kort onderhoud met premier Balkenende en minister van buitenlandse zaken De Hoop Scheffer. 'Ze delen onze zorg, zullen het meenemen, zeiden ze,' aldus Castro meteen na het gesprek met de bewindslieden. Hij houdt zich enigszins diplomatiek op de vlakte, maar veel hoop spreekt niet uit zijn stem. 'Hombre, wat kunnen wij nog meer doen?! Waar het toe leidt weet ik niet, maar het is beter dan niets.'

Fransisco: 'De kustvissers van Galicië zijn ambachtslieden. We vangen tot januari witte vis, vervolgens gaan we tot mei achter de Merlusa aan en daarna vissen we Congre. Onze boten zijn niet zo groot, de bemanning ook niet en langer dan een paar dagen blijven we niet op zee. Nu is het verboden om in de kustwateren van Spanje te vissen. Dat kan ook niet, we komen niet eens door die drab heen en vis zit er toch niet meer. Maar we kunnen ook nergens anders heen. We hebben geen vergunning om op andere plekken te vissen, en kustvissers zijn er ook niet op uitgerust om verder de zee op te gaan.' Gisteren is er nog gepeild bij Castro's dorp: 'Tot op driehonderd meter diepte is geen vis meer te bekennen, en op de bodem van de zee - zo'n 800 meter diep! - is al olie aangetroffen. Vanaf januari 2003 mogen we in de wateren van andere EU landen vissen. Schrale troost: onze boten en bemanning kunnen moeilijk eerst drie dagen varen, dan drie dagen vissen en daarna weer drie dagen terug naar huis, zo werkt dat niet.' Intussen is bekend geworden dat Marokko aan een 64 Galicische vissers toestemming heeft verleend in de Marokkaanse wateren te vissen, maar voor Fransisco en José biedt dat dus geen soelaas. 'Misschien wordt het visverbod over een half jaar ofzo weer opgeheven. Maar wat betekent dat als alle vis dood is? Alles waar de vissen van leven in inmiddels vernietigd, die komen hier voorlopig ook niet terug. Vijf dagen geleden sneden we een vers gevangen vis open en troffen olie in zijn ingewanden aan. De hele voedselketen van de kust is naar de knoppen,' aldus Castro.

Onvermijdelijk komt het gesprek op het thema van overbevissing. Zijn de vissers niet zelf ook deel van het probleem? 'Sinds jaren neemt de vissstand af in onze wateren. Voor een deel zal dat best komen door overbevissing, maar er is veel meer aan de hand. De blauwe haai bijvoorbeeld, daar vist niemand op, die heeft ook geen natuurlijke vijanden, maar is wel volledig verdwenen. Al jaren heeft niemand meer een blauwe haai voor de kust van Spanje gezien. En de Fandigas, nog zo'n voorbeeld. In heel Galicië was ik de enige die op deze bodemvis joeg, maar ook die heb ik al in geen jaren meer gezien. En ik heb die zee in m'n eentje echt niet leeggeschept,' aldus Fransisco. Studie naar het verdwijnen van vissoorten zijn nooit gedaan. 'Wij hebben daar wel om gevraagd, maar ja…'

Intussen zijn duizenden vrijwilligers bezig met het opruimen van de troep op de stranden van Noord-West Spanje. Maar volgens Castro is dat dweilen met de kraan open: 'Je maakt het strand leeg, en twee dagen later ligt het weer vol. Het wrak blijft olie lekken, dat ding is een ecologische tijdbom. En zolang er enkelwandige tankers blijven varen ligt ook de volgende ramp op de loer. In 1975 hadden we te maken met een soortgelijke ramp in Spanje, maar die olie was lichter en verdampte voor het grootste deel. In 1983 hadden we de olieramp aan de andere kant van Spanje. Maar daar is vervolgens nooit onderzoek gedaan naar de milieuschade die daardoor aan de oostkust is aangericht.' De olie die van de stranden wordt geschept wordt opgeslagen in een oude mijn nabij Coruña: 'Dat is een soort bassin, gewoon een hele grote kuil. Daar ligt het goed, zolang het niet in het grondwater sijpelt.'

Premier Aznar van de conservatie Partido Popular is nog niet langsgeweest in Galicië. Castro: 'Zitten we ook niet op te wachten. De president van de provincie kwam wel even kijken, maar die werd door bewoners met plakken olie bekogeld en moest zich uit de voeten maken'.

De economische gevolgen van de olieramp zullen volgens Fransisco en José van lange duur zijn: 'Er was al niet zoveel toerisme in onze streek, maar denk je dat daar nu voorlopig nog iemand op vakantie gaat? Je kunt het strand niet op, de zee niet in, niemand heeft daar iets te zoeken.' Niet alleen de vissers zullen de gevolgen ondervinden: 'Mijn inkomen gaat onderuit, en dat zal de middenstand in mijn dorp ook merken. Ik kan het me niet meer veroorloven te leven zoals ik met mijn gezin tot voor enkele weken gewend was. De kroegbaas is misschien wel de eerste die daar last van gaat krijgen, hahaha! Maar serieus, visserij was de basis van de hele lokale economie, daar dreef de rest van de handel op. Nu die bodem er onderuit is zullen ook een heel aantal zaken ten onder gaan. En wat heeft dat weer niet voor consequenties. Hoeveel jongeren denk je blijven er wonen in dorpen waar steeds minder te doen is?'.

Fransico heeft de toekomst voor hemzelf ook nog lang niet helder: 'Vissen zit er voorlopig niet meer in, dat is wel duidelijk. Maar het opruimen van de olie gaat nog jaren duren, misschien moet ik me daar maar eens op richten. De schelpdiervisser in Galicië hebben technieken om de bodem als het ware af te krabben. Misschien kan die techniek ook gebruikt worden om te ruimen… Van de Europese Unie zou ook steun moeten komen, maar dat zie ik somber in. Het is namelijk geen natuurramp, dus speciale fondsen bestaan daar niet voor'.

In dezelfde week dat Fransisco en José ons land bezochten werd in de Tweede Kamer het debat gevoerd over de Europese top in Kopenhagen. Daar dienden SP en GroenLinks een motie in om te komen tot een versnelde uitvoering van het besluit om enkelwandige tankschepen uit de vaart te nemen. Dat wil de Europese Commissie ook, maar de lidstaten moeten daar dan wel mee akkoord gaan. Minister De Boer liet het in Kopenhagen echter afweten. Hij pleitte voor 'meer studie' naar de tankercapaciteit over de hele wereld: het versneld uit de vaart nemen van gevaarlijke schepen zou een krapte in vervoerscapaciteit bewerkstelligen. In werkelijkheid hield hij meer rekening met de korte termijn economische belangen van havenbedrijven in Rotterdam dan met het milieu. Nederland zette zich hiermee te kijk, omdat het De Boer was die op de rem ging staan nu 'Europa' eindelijk eens iets voor het milieu kon betekenen. De olietanker Prestige voer, enkele dagen voordat hij bij de Spaanse kust verging, langs de waddenzee en het Nederlandse Noordzeestrand.

Een motie van Krista van Velzen om rederijen te verplichten enkelwandige tankers ook te laten verzekeren voor eventuele milieuschade werd door de Tweede Kamer afgewezen. Nu is het zo dat het schip verzekerd is en ook de waarde van de lading wordt uitgekeed als er een ongeluk gebeurd, maar niemand kan verantwoordelijk worden gesteld voor de kosten van het opruimen van de rotzooi zoals de olie van de bodem te verwijderen. Het zal allemaal afhangen van hoeveel de Spaanse regering er voor over heeft om de gevolgen van deze milieuramp op nu in Noord-West Spanje. Een dergelijke verzekering zou al snel zó duur worden dat rederijen er niet meer voor zouden kiezen nog langer enkelwandige tankers te gebruiken voor olietransporten. De Europese Commissie is echter wél van plan mogelijkheden te onderzoeken om verantwoordelijken aansprakelijk te stellen voor de aangerichte milieuschade.

Pas als in de Tweede Kamer het verslag van de Eurotop in Kopenhagen wordt behandeld komt de zaak in Nederland opnieuw op de agenda. Castro en Perez zijn dan inmiddels zeker vier maanden hun zee, hun werk en het leven zoals zij dat kenden kwijt.