Tribune 10/2002, De kortzichtige come back van kernenergie

Nieuwe Borsseles in aantocht?

'Nu nog even de laatste loodjes,' roept een optimistische actiekaart in het folderrek van WISE, de internationale organisatie die de kernenergielobby bestrijdt met informatie. Het kaartje protesteert tegen atoomstroom en is een jaar of drie oud – maar inmiddels compleet achterhaald. Kernenergie is bezig aan een opzienbarende come-back. 'En dus moeten we alles weer helemaal gaan uitleggen,' verzucht men bij WISE.

Kernenergie? Nee bedankt! is al jarenlang het parool van de milieubeweging en heel veel andere mensen. Waarom eigenlijk? Coördinator Peer de Rijk van WISE Amsterdam: 'In de eerste plaats vanwege het afval. Dat is het belangrijkste argument tegen kernenergie. Ondanks de talloze miljoenen die uitgegeven zijn aan studies en onderzoeksprogramma is daarvoor nog altijd geen oplossing gevonden. Kernafval zal tienduizenden jaren volledig geïsoleerd van de samenleving en de natuur opgeslagen moeten worden. En nog niemand weet hoe dat veilig kan. Onze conclusie is simpel: zolang je geen oplossing hebt voor het afval, moet je dat niet produceren. Dus geen kernenergie.

Een ander argument is de veiligheid. Ik ga niet beweren dat er elk moment iets vreselijks kan gebeuren in Borssele. Maar het kán misgaan, hoe de klein de kans daarop ook is. En dan zijn de gevolgen wel verschrikkelijk. Een kerncentrale is onmogelijk te vergelijken met welke andere vorm van industriële activiteit dan ook. Als er iets fout gaat, zijn de gevolgen honderden jaren lang merkbaar.

En nog een kwalijke kant van kernenergie is de uraniumwinning. Voor één gram uranium heb je duizend kilo erts nodig. Bij uraniummijnen worden gigantische gebieden voor tientallen jaren compleet verkloot. Daar kan niemand meer veilig komen. EPZ, de eigenaar van Borssele, geeft hoog op van zijn milieubewustzijn. Maar de centrale is wel verantwoordelijk voor 11.000 ton radioactief ertsafval per jaar, dat achterblijft bij de mijnen.'

In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw loopt de strijd tegen kernenergie hoog op. Heel veel mensen vinden het onaanvaardbaar om de komende generaties op te zadelen met problemen waarvoor geen oplossing in zicht is, en komen in actie. In Duitsland leveren demonstranten ware veldslagen met leger en politie, en ook Nederland is het toneel van massale protesten. Tienduizenden trekken op naar de centrales van Dodewaard en Borssele en naar de uraniumverrijkingsfabriek van Urenco in Almelo. Een 'Brede Maatschappelijke Discussie' over kernenergie start in 1978 en wordt in '84 afgesloten met een eindrapport dat concludeert dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking tegen kernenergie is. De toenmalige CDA/VVD-regering besluit desondanks dat er minimaal twee kerncentrales bij moeten komen, maar stopt het voorstel snel in de alleronderste la als er op 26 april 1986 een ramp plaatsvindt in de kerncentrale van Tsjernobil in de Oekraïne. 400.000 mensen worden geëvacueerd en een enorm gebied wordt onbewoonbaar. De VN schat een aantal jaren later dat zo'n 9 miljoen mensen gevolgen ondervinden van de vrijgekomen straling. Ook Nederland ontkomt niet aan de gevolgen: onder andere wordt tijdelijk het eten van bladgroenten uit eigen tuin verboden. Na Tsjernobil verdwijnt atoomstroom stilaan uit het blikveld van de beleidsmakers – en verstommen logischerwijs ook de acties ertegen. De centrale van Dodewaard sluit op 26 maart 1997 zijn deuren en de Kamer besluit in 1994 dat Nederlands laatste kerncentrale, die in Borssele, vóór 1 januari 2004 dat voorbeeld moet volgen.

Een kleine tien jaar later is het tij echter aan het keren. De nieuwe regering is van mening dat de centrale van Borssele wél langer open mag blijven en langzaam zwelt ook de roep aan om er nog eentje bij te bouwen. Onder andere directeur Schatborn van Energie-onderzoek Centrum Nederland (ECN), noemt het niet ondenkbaar dat Nederland op termijn weer een kerncentrale opent. In het ontwerp-verkiezingsprogramma van de VVD voor de statenverkiezingen in Groningen is ook al een locatie genoemd: de Eemshaven bij Delfzijl. Toverwoord in het herwonnen elan van de kernenergielobby is Kyoto: de Japanse stad waar afspraken gemaakt zijn om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Kernenergie, zo beweren de voorstanders, draagt niet bij aan de CO2-uitstoot is daarom milieuvriendelijke energie

'De anti-kernenergiebeweging wordt op dit moment in de verdediging gedrongen,' erkent De Rijk. 'Finland bijvoorbeeld bouwt nu een nieuwe centrale, waarbij het klimaat inderdaad als argument gebruikt wordt. Toch draagt ook kernenergie wel degelijk bij aan het broeikasaffect, door alle energie die nodig is voor de winning en verrijking van uranium. Volgens sommige wetenschappers uit de onafhankelijke hoek is kernenergie daardoor wat CO2-uitstoot betreft nauwelijks beter dan een moderne gasgestookte centrale. Maar ik vind dat we ons deze keuze uit twee kwaden niet moeten laten opdringen. We moeten kiezen voor duurzame energie. Volgens de definitie daarvan wil dat onder andere zeggen: schone, veilige en betaalbare energie die langere tijd inzetbaar is. En dan valt kernenergie absoluut af. Dat veroorzaakt levensgevaarlijk afval, kan tot verschrikkelijke ongelukken leiden, is zeker niet goedkoop en is afhankelijk van uranium, waarvan de wereldvoorraad eerder opgebruikt is dan die van aardolie.'

De argumentenvan de atoomlobby dat kernenergie een tijdelijk maar vooral noodzalijk alternatief is voor duurzame energie, worden door Peer de Rijk naar het rijk der fabelen gewezen.

'Onzin. Echt duurzame energie kan nu al een belangrijke rol spelen, als er maar een duidelijke politieke keus voor gemaakt wordt. Bij windenergie bijvoorbeeld is het wachten op een doorbraak, op een duidelijke wil om erin te investeren. En kijk naar Duitsland. Daar is men de kernenergie aan het uitfaseren en investeert men enorm in duurzame bronnen. Die zijn al goed voor tientallen procenten van de energiebehoefte,' zegt hij. Ook de uitleg van EPZ, eigenaar van de centrale in Borssele, dat kernenergie goedkoper zou zijn, vindt De Rijk niet kloppen.

'EPZ heeft het steeds over de marginale kosten. Dat wil zeggen dat ze de bouwkosten van de centrale buiten beschouwing laat. Net zoals de kernenergielobby het nooit heeft over de kosten van de milieuschade bij de uraniumwinning. Of over de verzekering tegen ongelukken: een kerncentrale kan zich niet verzekeren en heeft daar dus ook geen onkosten aan. Maar wie draait op voor de gevolgen als er wat gebeurt? De overheid en de gedupeerden! Er zijn kortom stapels rapporten van wetenschappers die becijferen dat kernenergie goedkoop is, en minstens even grote stapels met de tegenovergestelde conclusie. De recente praktijk geeft overigens wel een paar duidelijke waarschuwingen: het ontmantelen van afgeschreven centrales is veel ingewikkelder dan men verwacht had, en kost veel meer dan wat ervoor gereserveerd is. En het is buitengewoon riskant om dat reserveren aan de energieproducenten over te laten. Het geprivatiseerde British Energy is met het spaarpotje voor de toekomst gaan speculeren, vooral in Brazilië en Argentinië, en heeft miljarden ponden verloren.'

Vlissingenaar Koos Verspoor rolt in 1980 de anti-kernenergiebeweging in. 'Borssele ligt hier vlakbij. Ik was bang voor wat er kon gebeuren en ik wist dat er geen oplossing is voor het afval. Daarbij kwam de geboorte van mijn dochter in '79. Ik gunde mijn kind een betere wereld dan die waarin ik moest leven.' Een lange reeks acties volgt. 'We stortten huisvuil in de tuin van de gedeputeerde en de burgemeester van Borssele om duidelijk te maken dat wij wél vervolgd worden als we afval dumpen, en zij niet. We hebben met honderden in de middenberm van snelweg gestaan, over de hele afstand van Bergen op Zoom naar Vlissingen: om de honderd meter iemand met een bord Stop Borssele. We hebben de toegangen naar de centrale enkele keren geblokkeerd, en we kregen 10.000 man op de been bij een demonstratie in Middelburg. Een kleine actie was het half ingraven van een vat met allemaal radioactiviteit-gevaartekens op het strand. Dat leverde een enorme hoop tumult op.'

Als vanzelfsprekend is Verspoor er op16 september van dit jaar ook bij als een groep SP'ers bij de ingang van de centrale demonstreert met de leus Afspraak = afspraak. 'Er zijn duidelijke afspraken gemaakt dat Borssele vóór 2004 moet sluiten. Het kabinet is toch zo voor normen en waarden? Nou dan moet het op zijn minst afspraken nakomen.' Dat gebeurt niet, en na de nieuwe regering concludeert op25 september ook de rechter dat er geen enkel beletsel is om Borssele langer open te houden. 'Een schandaal,' vindt Verspoor, 'en een enorme tegenvaller. Wat ze ook aan veiligheidsmaatregelen doen, de centrale blijft een gevaar. En helemaal absurd is, dat er geen nieuwe einddatum is genoemd en dat de directeur het al heeft over openhouden tot 2030. Dat betekent dat het gevaar en het afvalprobleem steeds groter worden.'