Tribune 09/2001 Natuur in de uitverkoop

Tribune 14 september 2001

Toverformule Rood voor Groen heeft gevaarlijke neveneffecten

'Natuur in de uitverkoop'

Laten we nu niet de héle Randstad volbouwen, maar zorgen dat het Groene Hart groen blijft en dat er nog ruimte resteert om de drukte te ontvluchten. Dat was jarenlang een belangrijk uitgangspunt in het ruimtelijke- ordeningsbeleid. Was. Want nu is er 'Rood voor Groen'. Een planologische vondst die het bouwen van villa's in natuurgebieden acceptabel moet maken. 'Een uiterst legale mogelijkheid om natuur te financieren,' volgens VVD'er Jan Helder. 'De uitverkoop van de natuur aan de hoogst biedende,' volgens SP'er Gerard Harmes: 'We worden collectief belazerd

Wie in het zuidelijk deel van Den Haag woont, hoeft niet ver te gaan om van landelijke rust en idylle te kunnen genieten. Aan de zuidwestelijke rand van de stad ligt de Westlandse Zoom, een karakteristieke tuinbouwstreek direct achter de kust. Als het weer een beetje meezit, trekken talloze -stedelingen het gebied in om er te fietsen, picknicken, wandelen, varen of skeeleren. Alleszins begrijpelijk, want het landschap biedt voor ieder wat wils: van droge duinen tot natte polders, van strandvlakten tot bosgebieden. Hier vormen recreatie en tuinbouw één harmonie.

Maar niet lang meer. Onlangs gaf de provincie Zuid-Holland groen licht aan de bouw van 4000 super-de-luxe villa's in het gebied Madestein (onderdeel van de Westlandse Zoom) en gaat het geliefde stekkie van duizenden Hagenezen op de schop. Gaan Jaguars en BMW's straks wandelaars en fietsers van hun sokken jagen? Zullen 18 holes de picknickplaatsen gaan verdringen? En gaan heuse Southfork-ranches de oude tuinderhuisjes verpletteren? Oordeelt u zelf. In de nota 'Madestein, een luxe woonlocatie – Advies voor herprofilering' geeft de gemeente Den Haag een voorzetje. 'De doelgroep moet worden gezocht in de nieuwe of aankomende miljonairs. Voor een belangrijk deel zal deze groep actief op zoek zijn om de recent verworven financiële status ook kracht bij te zetten middels de woonsituatie.'

Jammer van het tot nu toe zo toegankelijke natuurgebied? Welnee, zeggen de bestuurders, want we hebben die wonderlijke toverformule: 'Rood voor Groen'. Op planologische kaarten wordt extra bebouwing (bijvoorbeeld woningen, bedrijfsterreinen) aangeduid met rood. De achterliggende gedachte van 'Rood voor Groen' is vervolgens heel simpel. Wie extra groen biedt, mag extra bouwen. Anders gezegd: wie wil bouwen, moet met groen compenseren. Voor de Westlandse Zoom betekent dat, dat de bouw van die 4000 villa's in Madestein 'goedgemaakt' gaat worden door natuurontwikkeling in de overige delen van het gebied achter de duinen. Dat laatste wordt gefinancierd uit een opslag op de villa's. Kortom: de toekomstige villabewoners betalen een soort solidariteitsheffing voor de realisering van 'extra' recreatie en natuur. Volgens Jan Helder van de Zuid-Hollandse VVD-fractie in Provinciale Staten ontstaat hierdoor een win-win-situatie. 'De onteigening van de glastuinbouw in het gebied kost erg veel geld, want er verdwijnt een economische functie. Dat geld is er niet, maar om de aankoop van glas voor natuur financieel toch rond te krijgen, is in het plan een 'Rood-voor-Groen'-constructie opgenomen.'

'Het komt er gewoon op neer dat we er allemaal voor betalen dat de rijken exclusief kunnen wonen'

Op het eerste gezicht een elegante oplossing voor een land waarin ruimte schaars is en 'bouwen' en 'milieu' steeds moeilijker door één deur lijken te kunnen. Immers: als -woningbouw en natuurontwikkeling elkaar blijkbaar kunnen vinden en versterken, wat valt er dan nog te mopperen?

'Meer dan je denkt,' zegt Zuid-Hollands SP-Statenlid Gerard Harmes stellig. 'Het klinkt allemaal heel leuk en aardig: de rijken betalen mee aan de ontwikkeling van groengebied. Maar het betekent niets anders, dan dat groengebieden waar nu íedereen van kan genieten straks het decor zijn voor dubbele garages, grote hekken en protserige villa's. Bovendien is het de belastingbetaler die uiteindelijk opdraait voor die zogenaamde solidariteitsheffing: via de belastingaftrek. De opslag van een ton op 4000 villa's levert 400 miljoen op. Aan extra hypotheekrenteaftrek kost die opslag echter vrijwel evenveel. Het komt er gewoon op neer dat we er allemaal voor betalen dat de rijken exclusief kunnen wonen in de schaarse rust- en natuurgebieden.'

Volgens VVD'er Helder maakt de SP'er een 'denkfout'. Helder: 'Ook al bouw je geen villa's in Madestein; van die hypotheekrenteaftrek wordt toch wel gebruik gemaakt. Madestein is dus géén éxtra aanslag op de financiën van het Rijk.' Maar waarom dan geen goedkope huurwoningen in de Westlandse Zoom? Die zijn voor de commerciële partijen weliswaar een stuk minder interessant, maar voor het Rijk uiteindelijk veel goedkoper, onder meer omdat locatie- en objectsubsidies nauwelijks meer bestaan. 'Ik zal niet ontkennen dat er vraag is naar sociale huurwoningen,' zegt Helder, 'maar in het IOPW (Integraal Ontwikkelingsplan Westland - red.) is overeengekomen, dat we een kwaliteitsslag moeten leveren. Sociale woningbouw in de Westlandse Zoom is dus niet aan de orde. Ik wil er trouwens op wijzen, dat de villa's in Madestein echt niet exclusief voor de rijken zijn bedoeld. In tegenstelling tot Harmes maak ik geen onderscheid tussen rijken en niet-rijken.' Maar wie kan er één of anderhalf miljoen neertellen voor een woning? Helder: 'Wat voor doelgroep hier precies voor ogen is, weet ik niet.'

'We schieten er helemaal niks mee op. Sterker nog: in de praktijk zie je per saldo meer rood dan groen'

Is het maatschappelijke nut van 'Rood voor Groen' voor wonen en financiën op z'n zachtst gezegd al vaag, nóg mistiger wordt het wanneer de beloofde vooruitgang van natuur en recreatie nader bestudeerd wordt. Dit najaar neemt het kabinet een definitief besluit over de Tweede Maasvlakte in -Rotterdam. Natuurorganisaties gingen -akkoord met de uitbreiding van de haven, nadat het havenbedrijf en de gemeente -beloofden bij wijze van compensatie de ontwikkeling van 750 hectare nieuw natuurgebied te steunen. Hierbij gaat het om een gebied bij Rhoon ten zuiden van de havenstad. 'Daar begrijp ik nou echt helemaal niks van,' reageert SP-Kamerlid Remi Poppe. 'Dat gebied is een heel mooi 17de-eeuws boerenlandschap. Wat wil je daar nou aan ontwikkelen? Een recreatiegebied van maken? Onzin, er wordt nu al volop gerecreëerd, net als in de Westlandse Zoom. Van boerengroen natuurgroen maken: daar zie ik echt de vooruitgang niet van in. Men ruilt gewoon de ene bekoring in voor de andere. De Rood voor Groen-constructie is enkel een papieren garantie om de natuurbestemming van een gebied vast te leggen. Anders zou er helemáál geen compensatie zijn en dan gaat het hele verhaal niet op. We schieten er dus helemaal niks mee op. Sterker nog: in de praktijk zie je per saldo meer rood dan groen. 'Rood voor Groen' gaat ten koste van het landschap.'

De paradox is compleet: terwijl er alleen al in Zuid-Holland miljarden worden besteed om de risico's op aantasting van het Groene Hart uit te sluiten, wordt er onder het mom van 'natuurontwikkeling' weer net zo gemakkelijk aan de natuur geknabbeld.

'Alleen mensen met geld als water schieten er iets mee op. In feite subsidieert de overheid het graaiklimaat'

'We worden echt compleet voor de gek gehouden,' beaamt SP'er Gerard Harmes. 'Dat hele compensatie-idee is een regelrechte smoes om de laatste stukjes groen in de uitverkoop te kunnen gooien. Enkel voor de beeldvorming komen ze dan met die compensatie aanzetten. Eigenlijk zou het Rijk natuurgronden moeten aankopen, maar daarvoor ontbreekt het geld. 'Rood voor Groen' wordt vervolgens mooi verpakt en gepresenteerd als dé betaalbare oplossing waar iedereen beter van wordt. Niet dus. Alleen mensen met geld als water schieten er iets mee op. In plaats van op te treden, subsidieert de overheid in feite het graaiklimaat waarvan enkel de allerhoogste inkomensgroepen en het bedrijfsleven de vruchten plukken. En de politiek hobbelt er maar wat achteraan. Alleen onze fractie stemde tegen die 4000 villa's op Madestein. Dat zegt wel genoeg. En wat betreft die hypotheekrenteaftrek… die noem ik wel eens de grootste inkomensvervalser van Nederland.'

Dat de aftrekbaarheid van de hypotheekrente de vraag naar luxe villa's doet stijgen, lijkt even logisch als het feit dat deze de huizenprijzen de lucht in katapulteren. Zou afschaffing ervan dan niet ook een win-win-situatie opleveren? Jan Helder: 'Dat is een discussie op zich die in de Tweede Kamer gevoerd moet worden.' 'Precies,' zegt Remi Poppe, 'daarom bepleiten wij een 'aftopping' van de hypotheekrenteaftrek op zo'n 420.000 gulden. Als de hypotheek daarboven komt, dan betaal je het zelf maar. Kijk, die aftrek wakkert de behoefte aan peperdure huizen kunstmatig aan. Binnen Europa is geen enkel land zo gul met aftrekbaarheid van de hypotheekrente als Nederland. In sommige landen bestaat hij niet eens. We moeten af van de situatie dat het grote geld de ruimtelijke ordening in Nederland bepaalt.'

Overigens slikte het Zuid-Hollandse college van Gedeputeerde Staten na hevig aandringen van de SP-fractie het voorstel in om publieke gelden in de vorm van milieusubsidies te gebruiken 'om bij te dragen aan de aantrekkelijkheid van de hoogwaardige woonmilieus'. In dat geval zou er naast 'Rood voor Groen' sprake zijn van nog een nieuwe planologische term: 'Groen voor Rood'