Spanning, maart 2005 :: Minder Brusselse bevelen, meer Straatsburgse gesprekken

Spanning • maart 2005

De Raad van Europa – anders samenwerken

‘Minder Brusselse bevelen, meer Straatsburgse gesprekken’

De Europese Unie is het meest spraakmakende Europese samenwerkingsverband. Maar er is meer aan samenwerking op het continent. Zoals de Raad van Europa, waarin – buiten het Vaticaan – álle Europese landen zitten. SP-senator Tiny Kox maakt er deel van uit. Hij geeft een impressie van de eerste vergadering van de Raad in 2005 en pleit voor Europese samenwerking met minder Brusselse bevelen en meer Straatsburgse gesprekken.

Tekst: Tiny Kox

Vier keer per jaar vormt het Paleis van Europa aan de Avenue d’Europe in Straatsburg het indrukwekkende décor van de bijeenkomst van parlementsleden uit 46 Europese landen. Van Ierland tot Rusland, van Noorwegen tot Turkije – allemaal zijn ze er. Een kakofonie van talen stijgt op in de drukke wandelgangen. In de vele commissiezalen en de grote plenaire vergaderzaal worden die geluiden vijf dagen lang door overijverige tolken in allerlei andere talen omgezet. Er wordt in de Raad van Europa gesproken over mensenrechten en martelingen, burgeroorlogen en economische welvaart, sociale rechten en werkloosheid, de relaties met andere continenten en de eigen onderlinge verhoudingen. Keer op keer blijkt hoe groot de verschillen binnen Europa zijn, maar ook dat er een grote behoefte is om in gesprek te blijven en tot samenwerking te komen. Terwijl in de plenaire zaal de meningen botsen, worden in de wandelgangen nieuwe contacten gelegd en afspraken gemaakt. Samen vertegenwoordigen de 626 leden en plaatsvervangers van de parlementaire assemblee meer dan 800 miljoen Europeanen. Ze komen van alle kanten en vertegenwoordigen alle kleuren van het politieke spectrum. Van de Russische extremist Zirinov­ski tot de erg linkse Britse Labour-lords; van ergerlijk Franse chauvinisten en gestaalde Griekse communisten tot vriendelijke Zweedse socialisten. Ze delen één kenmerk: allemaal zijn ze ergens op het Europese continent door kiezers tot parlementslid gekozen. Ik ben er een van, sinds de SP in Nederland in 2003 uitgroeide tot vierde partij van het land in Kamerzetels en daarmee recht kreeg op een plek in Europa’s oudste assemblee.

Twee paleizen, twee Europa’s

Tot 1999 werden in het Paleis van Europa ook de plenaire sessies van het Europees Parlement gehouden. Sindsdien vergaderen de leden van het Europees Parlement in hun nieuwe onderkomen, pal tegenover het Paleis van Europa, in het imposante en peperdure Glazen Paleis. Eens per vier weken strijkt daar het parlementaire circus van de Europese Unie neer – de rest van de tijd doen ze hun werk in hun andere megalomane vergadercomplex, in Brussel. Veel samenwerking is er niet tussen beide paleizen. Eerder is er een concurrentiestrijd gaande tussen deze twee instituten, die twee Europa’s vertegenwoordigen, de steeds hechtere Unie en de nog immer losse Raad.

De rechten van de Europese mens

Beide gebouwen hebben zicht op een derde complex, waar het Europees Hof voor de Mensenrechten gevestigd is. Daar kunnen inwoners uit alle lidstaten van Europese Unie en de Raad van Europa hun beklag doen als zij zich in hun rechten geschonden voelen die vermeld staan in het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Die conventie geldt nog steeds als hét meesterwerk van de in 1949 opgerichte Raad van Europa. Het verdrag kwam in 1950 tot stand en garandeert nu, althans formeel, de rechten van meer dan 800 miljoen Europeanen, waaronder de inwoners van de Europese Unie. Uit de ellenlange wachtlijst bij het Hof blijkt dat haar bestaan geen overbodige luxe is. De 46 rechters van het Hof worden bedolven onder rechtszaken uit alle delen van het continent. Staten en individuen kunnen de hulp van het Hof inroepen. De rechters worden in geheime stemmingen gekozen door de parlementaire assemblee van de Raad van Europa. Deze week moeten we een nieuwe rechter kiezen uit Servië en Montenegro. Tot 2010 krijgt hij zitting in het prestigieuze Hof.

Presidentenparade

In de eerste sessie van 2005, eind januari, is het een komen en gaan van presidenten in het Paleis van Europa. Victor Joesjtsjenko, twee dagen eerder beëdigd als nieuwe president van Oekraïne, verschijnt dinsdags in de grote zaal van de assemblee om een toelichting te geven over zijn Oranje revolutie en zijn toekomstplannen. Samen met hem arriveert Michael Saakashvili, sinds een jaar president van Georgië, in Straatsburg. Hij zal woensdag de assemblee zijn nieuwe vredesvoorstellen voorleggen voor de opstandige delen in het westen en oosten van zijn land. Meteen na zijn aantreden als opvolger van Eduard Sjevernadze was hij ook al te gast in de assemblee, om Europa te bedanken voor de steun bij zijn Rozenrevolutie en aan te geven hoe hij de nabije toekomst van zijn land zag.

Maandag aan het begin van de sessie hebben we nog een nieuwe president in ons midden: René van der Linden, oud-staatssecretaris voor Europese zaken en nu door de leden van 46 Europese parlementen nota bene unaniem gekozen tot nieuwe president van de enige pan-Europese politieke assemblee. De CDA-senator is zichtbaar verguld als hij de voorzittersstoel inneemt en vanaf dan de vergadering leidt. Ik feliciteer hem en zeg dat het altijd goed is om een landgenoot om zo’n belangrijke plaats te zien terechtkomen.

In de assemblee krijgt Joesjtsjenko een hartelijk onthaal. Het wordt op prijs gesteld dat hij de Raad van Europa als eerste buitenlands platform gekozen heeft om zich als nieuwe president te presenteren. Heel Europa heeft met ingehouden adem gezien hoe de macht gewisseld werd in een van Europa’s grootste landen, in oppervlakte en inwoners vergelijkbaar met Frankrijk. Vanuit de Raad van Europa wordt het transformatieproces ondersteund en Joestjsjenko vraagt om voortzetting van de begeleiding van zijn land naar een moderne Europese rechtstaat

Oorlog, verleden en heden

Naast presidenten komen ook gewone mensen langs. Zoals de hoogbejaarde Fransman Jean Samuel, een van de weinige overlevenden van concentratiekamp Auswitz. Hij vertelt zijn ontroerende verhaal over leven en dood in het kamp en eindigt met een prachtig gedicht van zijn vriend en kampgenoot Primo Levi. Daarna onthult hij, samen met president Van der Linden, een nieuw Auswitz-monument voor de ingang van het gebouwencomplex aan de Avenue d’Europe, om ons te blijven herinneren aan de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog.

Oorlog is geen verleden tijd in Europa. Zo wordt er in Tsjetsjenië, grenzend aan Georgië, nog dagelijks gevochten tussen troepen van de Russische federatie en strijders van de opstandige deelrepubliek. Vanuit de assemblee wordt nu een ultieme poging ondernomen om de strijdende partijen weer aan tafel te krijgen. Op 21 maart begint in Straatsburg een Ronde Tafelconferentie met Russen en Tsjetsjenen, om te bezien of een doorbraak te bereiken is in dit al jaren durende bloedige conflict, waarin alle rechten die zo fier staan opgeschreven in de Conventie van de rechten van de mens, door beide kanten met voeten worden getreden.

Beter praten dan schieten

Conflicten oplossen door overleg is een van de handelskenmerken van de Raad van Europa. Het is een moeizame methode, niet zelden gedwarsboomd doordat partijen liever wapens dan woorden laten spreken. En natuurlijk is ook de Raad zelf een vat vol tegenstrijdigheden en belangentegenstellingen. Maar desalniettemin blijven er initiatieven komen. Deze week worden voor het eerst afgevaardigden van Turks-Cyprus in de assemblee toegelaten, als waarnemers in de Cypriotische delegatie. Daarmee beloont de assemblee de Turks-Cypriotische kiezers nadat die in meerderheid voor hereniging van hun eiland hebben gestemd, dat sinds de jaren ’60 verdeeld is. Andere waarnemers in de assemblee komen uit Israël. Naar alle waarschijnlijkheid krijgen zij binnenkort gezelschap van een aantal leden van het Palestijnse parlement. Een verzoek daartoe wordt woensdags gedaan namens de Palestijnse Autoriteit door haar afgezant Abu Zayad. Ik stel aan de vergadering en de voorzitter van de assemblee voor om na te gaan of voor de volgende zitting in april de nieuwgekozen Palestijnse president Abbas uitgenodigd kan worden, als blijk van waardering voor de wijze waarop de Palestijnen hun presidentsverkiezingen georganiseerd hebben.

Deze week spreekt de assemblee ook over de ernstig verslechterde relatie van Europa met de Verenigde Staten. In mijn korte bijdrage ondersteun ik het voorstel om de Amerikaanse volksvertegenwoordiging op te roepen om ook een waarnemersstatus bij de assemblee aan te vragen, zoals Canada en Mexico hebben. Maar ik voeg er aan toe dat dialoog en unilateralisme slecht met elkaar samengaan, zoals de oorlog van George Bush tegen het terrorisme bewijst. De Amerikanen zullen derhalve moeten kiezen. En overigens stel ik voor dat we ook waarnemers uit Brazilië en Zuid-Afrika uitnodigen. De wereld is immers groter dan Europa en de Verenigde Staten.

Mensenrechten, sociale rechten, minderheidsrechten

De Raad van Europa richt zich met name op de kwestie van de mensenrechten in Europa. Na het sluiten van de conventie inzake de rechten van de mens in 1950 zijn er hele stapels andere conventies gevolgd. Een conventie krijgt kracht van wet in een land dat het verdrag ratificeert. Dat geldt ook voor het Europees Sociaal Handvest, dat in 1961 gesloten werd, in 1996 herzien, en sinds 1999 van kracht is in een groot aantal lidstaten. Nederland loopt achter – zoals vaak bij internationale verdragen. Naar verwachting ratificeert het Nederlandse parlement dit jaar eindelijk het herziene Sociale Handvest, kon ik namens de Nederlandse delegatie beloven aan een vertegenwoordiger van de organisatie die invoering en uitvoering van het handvest moet bewaken. Het handvest regelt minimum rechten inzake huisvesting, werk, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg.

Andere beroemde conventies zijn de conventie tegen het martelen en de conventie inzake de rechten van nationale minderheden. Dat verdrag keurde de Eerste Kamer enkele maanden geleden goed, waarbij overigens werd bepaald dat Nederland slechts één nationale minderheid kende: de Friezen. Turken, Marokkanen, Roma en Sinti kregen geen plek in de Nederlandse versie van het verdrag. Een motie van PvdA, SP en GroenLinks om in ieder geval Roma en Sinti onder de bescherming van de conventie te brengen, werd door de Senaat afgewezen. Of dat de bedoeling was toen de Conventie in de Raad van Europa opgesteld werd, is zeer de vraag. Maar lang niet alles wat in Straatsburg wordt afgesproken, wordt nationaal uitgevoerd. Momenteel wordt er gewerkt aan een Europese conventie tegen het terrorisme. Voordat daar overeenstemming over is zal nog wel een tijd duren. De raad van Europa moet het van praten en overleg hebben. Machtsmiddelen zijn er weinig, op schorsing en uitsluiting na. Wit-Rusland zit momenteel op het geschorstenbankje wegens grove schending van mensenrechten. Dat is een zeldzaamheid. Alleen het Vaticaan is geen lid. De paus heeft geen parlement.

Minder Brussel, meer Straatsburg?

In mei spreken de regeringen van de 46 lidstaten in Warschau op een speciale topontmoeting over de toekomst van de Raad van Europa. De dreiging van een alles overschaduwende Europese Unie is onmiskenbaar. Brussel wil de baas worden op het continent. Politiek en economisch is dat ook al het geval. Aan­name van de zogenaamde ‘Europese Grondwet’ zal de Unie nog meer in de richting van een Europese superstaat doen gaan, die de lakens uitdeelt in heel Europa. Maar er zijn nog steeds meer dan twintig Europese landen die geen deel van de Unie uitmaken, waaronder het grootste land van Europa, Rusland. De Raad van Europa is het enige Europees-brede platform waar álle landen aan tafel zitten: in de parlementaire assemblee en in de Raad van Ministers. Het is de moeite waard om dat platform ook de komende jaren overeind te houden. Wat minder Brusselse bevelen en wat meer Straatsburgse gesprekken zouden in dat opzicht zeker geen kwaad kunnen. Voor mij een extra reden om op 1 juni vóór Europese samenwerking en tégen de ‘Europese’ grondwet te stemmen.