Weeklog Dennis de Jong: Zijn we wel zo vrij als we denken?

Vandaag viert Nederland de vrijheid. Dat is belangrijk, maar het valt me wel op dat vrijheid erg beperkt wordt opgevat. Geen geweld, geen oppressie, dat zijn de kernwoorden. Maar zijn we wel echt vrij, als we kijken naar de economie? Hoe democratisch is die eigenlijk? Banken die we wel moeten helpen, ook al hebben ze jarenlang op onverantwoorde wijze gespeculeerd. Kleine ondernemers die weggeconcurreerd worden door multinationals. Werknemers die weinig over de onderneming te zeggen hebben, ook al werken ze er al jaren. En huurders die te maken krijgen met commerciële woningcorporaties. Is dat vrijheid? Gelukkig is in de SP de discussie over democratisering van de economie volop aan de gang, want zonder democratisering geen echte vrijheid. Laten we daar vandaag ook maar eens bij stilstaan. Het is er een mooie dag voor.

Vrijheid is meer dan een land zonder oorlog. Vrijheid is ook je veilig voelen, niet overal tegen regeltjes aanlopen en eerst en vooral het gevoel hebben zeggenschap te hebben over je omgeving. Op al die punten is de vrijheid de afgelopen 68 jaar eerder af- dan toegenomen. We zijn met bijna twee keer zoveel mensen in Nederland als in 1945 en dat vereist meer organisatie en regelgeving om het allemaal leefbaar te houden. Die regels maken wel dat we minder vrij worden. Ik herinner me nog dat je in Nederland met de auto over stille wegen kon gaan en staan waar je wilde. Dat kan niet meer. Sterker nog, uit milieuoverwegingen is het af te raden. Hetzelfde geldt voor wat je op straat wel en niet mag doen, waar je mag roken, waar je mag ‘hangen’, waar je op een bank mag slapen. Er zijn goede redenen voor dit soort regels. Het kan ook niet anders, maar het beperkt wel je vrijheid.

Daarnaast is onze economie drastisch veranderd. Van een land met heel veel eigen, kleine bedrijven, kleine scholen, ziekenhuizen en dorpsbesturen zijn we geworden tot een land van grootschaligheid. Waar heb je eigenlijk nog echt wat over te zeggen? Zijn het niet gewoon de banken en de grote bedrijven die bepalen wat we mogen? Hoeveel de overheid moet bezuinigen? En hoe het verder moet met sociale rechten en voorzieningen?

Regels om onze samenleving, ook met het dubbele aantal inwoners t.o.v. 1945, goed te laten draaien zijn onvermijdelijk. Jammer dat het moet, maar je kunt niet zonder. Grootschalige verbanden die ons leven op vaak ondemocratische wijze bepalen, kunnen we wel aanpakken. De economie is geen onbeïnvloedbare grootheid. Net zo min als globalisering en Europese integratie dat zijn. We hebben de keuze: laten we toe dat grootschalige verbanden bepalen wat goed voor ons is, of herpakken we onze vrijheid en steunen we kleinschaligheid? In de politiek is dat de wezenlijke keuze voor nu: gaan we akkoord met een wereld waar we geen grip op hebben en waar vrijhandel en vrije markt onaantastbare beginselen zijn geworden? Of herpakken we onze zeggenschap in de wetenschap dat de economie er voor ons is en niet andersom. Ik kies nadrukkelijk voor het laatste. Dat is democratisering van de economie en dat is uiteindelijk vrijheid.