Van Bommel is waarnemer in de Oekraïne: dag 2
Harry van Bommel is als verkiezings-waarnemer in de Oekraïne. Voor de website van de SP houdt hij een dagboek bij. "De vlucht van Kiev naar Odessa duurt een uur. Aan boord tref ik senator Vladek Sidorowicz, een Pool die zo’n beetje alles heeft meegemaakt wat er in Polen mee viel te maken de laatste decennia.
Als student medicijnen werd hij om politieke redenen van de universiteit verwijderd, hij sloot zich aan bij de vakbond Solidariteit, werd gevangen gezet, deed in ’89 mee aan de onderhandelingen rond de machtswisseling en werd in 1991 minister van Volksgezondheid. Nu is hij dus senator en doet drie keer per jaar verkiezingswaarneming. Hij was ook bij de eerste ronde in Oekraïne. Samen met hem zit ik in een waarnemingsteam. We worden aangevuld met tolk Olga en chauffeur Nikolai.
Van links naar rechts: senator Vladek, tolk Olga, Harry van Bommel en chauffeur Nikolai
Odessa is een parel van een stad. Daar kwam ik 11 jaar geleden achter toen ik hier met mijn vriendin op vakantie was. In hartje winter ziet het er hier natuurlijk heel anders uit maar de grandeur van grote mooie gebouwen zoals de opera en de musea is er niet minder om. Ik kom rond het middaguur in het hotel aan en heb dus nog even tijd om een blokje om te gaan. De wereldberoemde Potemkin steps liggen slechts honderd meter van het hotel, de buste van Alexander Pushkin eveneens honderd meter maar dan de andere kant op. De zon schijnt dus het is uitstekend weer om foto’s te maken.
De Potemkin steps in Odessa
Later in de middag is de briefing. We krijgen kaarten van de stad en horen dat we binnen een eigen gebied zelf willekeurig de stemlokalen moeten kiezen die we zullen bezoeken. Ons gebied ligt ver buiten het centrum en telt 85 stemlokalen waar in totaal 180.000 kiezers hun stem mogen uitbrengen. Bezoeken worden niet vooraf gemeld maar men weet natuurlijk wel dat er internationale waarnemers kunnen komen. We werken met uitgebreide vragenlijsten en moeten vooral veel aandacht besteden aan het verslag van de lokale waarnemers. Zij zitten er immers de hele dag en kunnen in sommige gevallen al zaken gezien hebben die ze willen melden. Er is een apart formulier voor bijzondere onregelmatigheden. Op verschillende momenten moeten we constateringen doorbellen naar het kantoor in Odessa. Bijvoorbeeld na de opening van het eerste lokaal dat we bezoeken om 7.15 uur. Ging het op tijd open? Indien neen, waarom niet en hoe laat dan wel? Die gegevens worden uit het hele land doorgebeld naar Kiev zodat men daar tussentijds een indruk krijgt.
Het logo van de OVSE
Naast de korte-termijn waarneming is er ook een lange-termijn waarneming die al ruim voor de verkiezingen begint. Deze waarnemers, die soms al meer dan een maand voor de verkiezingen in het land aanwezig zijn, beoordelen onder meer hoe de registratie van politieke partijen verloopt, kijkt of kandidaten gelijke toegang hebben tot (niet verschijning in) de media hebben en houden in de gaten of zittende bestuurders geen misbruik maken van het bestuurlijke apparaat voor electorale doeleinden. Dit laatste komt veelvuldig voor. De staf van ODIHR, dat is het onderdeel van de OVSE dat de verkiezingswaarneming organiseert en hier de lange-termijn waarneming doet, heeft ook in Odessa zo’n voorbeeld geconstateerd.
Premier Timosjenko was vorig weekend hier bij de feestelijke komst van 40 ambulances voor de lokale ambulancezorg. Ze was dus in functie als premier maar ze maakte er desondanks een verkiezingsstunt van. Op de zijkant van de ambulances zaten grote stickers met haar naam en haar logo. Dat deugt dus niet. De lange-termijn waarnemers kijken ook of de kieswet, die per land verschilt, strikt wordt nageleefd. In sommige landen geldt bijvoorbeeld dat er slechts in een vastgestelde periode campagne mag worden gevoerd of dat er een campagnestop moet worden gehouden kort voor de verkiezingen. In Nederland geldt de regel dat er in de omgeving van stemlokalen geen campagne mag worden gevoerd.
Graffiti voor Timosjenko
In Oekraïne geldt er geen beperking aan het campagnebudget; beperkingen aan het budget zijn recent uit de wet gehaald. Wel is er een beperking aan de donaties die individuen mogen doen voor de campagne. Die mogen maximaal 400 maal het minimumloon bedragen, hetgeen neerkomt op zo’n 22.000 euro. Dat is hier nog veel meer dan bij ons een enorm bedrag. Ook geldt de beperking dat politieke partijen alleen geld beschikbaar mogen stellen voor de campagne van hun eigen kandidaten. In het kader van de referendum-campagne in Ierland gold dat ook. De SP mocht geen geld geven aan partijen die campagne wilden voeren voor een ‘nee’. Dat hebben we toen anders opgelost. We hebben materiaal voor ze gedrukt en ik ben een aantal malen naar Ierland geweest om de campagne met debatten en spreekbeurten te ondersteunen. Helaas heeft dat allemaal niet mogen baten toen. De uitslag van het tweede referendum over het Lissabonverdrag is bekend en teleurstellend.
Het team van ODIHR heeft ook uitgebreid de sfeer van de campagne kunnen proeven en verhaalt daar over. Timosjenko is in Odessa niet populair. Ze eindigde in de eerste ronde als derde. Janoekovitsj was hier de ruime winnaar maar omdat in Odessa de stemmen alle kanten op kunnen gaan, wordt de campagne in de tweede ronde wat harder gevoerd. Leuzen als ‘Haat je de oranjes, neem je woede dan mee naar het stemlokaal!’ zijn bedoeld om Timosjenko in diskrediet te brengen. Zij was immers de katalysator van de Oranjerevolutie. De kleur oranje zie je hier niet meer. De Oranjerevolutie is volledig verdampt en ook Timosjenko heeft er al lang geleden afstand van genomen in haar ruzies met de winnaar van toen, Joetsjenko. Toch blijft ze meer ‘oranje’ dan Janoekovitsj die voor de etnische Russen, eenderde van de bevolking, de bijna vanzelfsprekende keuze is.
Na de briefing maken Vladek en ik afspraken met de tolk en de chauffeur. We kiezen een stemlokaal waar we de opening gaan waarnemen om 7.15 uur. Vroeg op, dus op tijd naar bed. Toch nog even wakker blijven voor ‘Het Oog op Morgen’ want die willen ook iets met de verkiezingen doen. De mediabelangstelling uit Nederland valt me enorm mee.