Van Velzen: Glen Mills blijkt niet de gehoopte toverformule

De veelbesproken methode van de ‘boefjesschool’ Glen Mills heeft tot nu toe niet het resultaat opgeleverd waar veel politici vurig op hoopten. Dat moet SP-Kamerlid Krista van Velzen concluderen na een bezoek aan het instituut en gesprekken met de leiding, jongeren ter plaatse en uitlatingen van onderzoekers.

Van de 205 jongens die tussen 1999 en 2004 uitstroomden heeft 46,3% binnen 1 jaar na vertrek opnieuw een of meerdere misdrijven gepleegd. Vier jaar na vertrek ligt dit percentage op 78%. Bij 'gewone' justitiële jeugdinrichtingen ligt dit percentage op 58,3 %. Van Velzen: “De jubelverhalen van de rechtse politieke partijen over de harde aanpak van criminele jongeren heeft anders uitgepakt dan zij voorspiegelden. Van het voorstel van staatssecretaris Albayrak om Glen Mills nog 1 jaar de tijd te geven om haar beleid aan te passen, moeten we geen hoge verwachtingen hebben. Zeker kan er op het vlak van nazorg veel verbeterd worden, maar dat geldt voor alle justitiële jeugdinrichtingen. Beter is het om te accepteren dat deze methodiek van de harde aanpak van bendejongeren de hooggespannen verwachtingen niet heeft waargemaakt, de stekker uit dit experiment te trekken en voortaan het beschikbare geld in meer succesvolle projecten te steken.”

Woensdag liep Van Velzen een dag mee op de ‘boefjesschool’ Glen Mills in Wezep. Hieronder een verslag:

“Als ik nieuwe medewerkers bij de Glen Mills begeleid geef ik ook altijd aan dat als je de boel niet in de gaten houdt, het enorm door kan slaan. De studenten stellen zelf de normen op. Dat moet je dus in de gaten houden, anders kan het enorm doorslaan. Denk maar aan The Wave en das Experiment.” Aan het woord Ids Postma, een grote vriendelijke Friese man, die na jaren in het MKB met jongeren gewerkt te hebben de overstap naar Glen Mills maakte. Hij vertelt over de school en laat me alles zien.

De jongeren die we tegenkomen tijdens de rondleiding door de campus, een voormalige kazerne van de Marechaussee, staan allemaal stil en groeten hem stuk voor stuk: Goedemorgen meneer Postma! “In het begin vond ik dat vervelend, toen ik nog geen senior functie had noemden de studenten me altijd gewoon Ids, maar dat mag niet nu ik deze functie heb.”

Studenten, dat zijn de jongens tussen de 14 en de 17 die hier geplaatst worden met jeugd TBS (PIJ) of via een zogenaamde onder toezicht stelling (OTS). De jongeren worden geselecteerd, alleen jongens die in groepsverband delicten hebben gepleegd zijn welkom, als ze niet verslaafd of ernstige psychische stoornissen hebben.

Een jongen die bij Glen Mills terecht komt heeft in de eerste periode continue begeleiding van een staflid. “Het zou goed kunnen dat de nieuweling een bekende is waar nog iets mee verrekend dient te worden. Om zijn veiligheid te garanderen wordt hij dus begeleid. Die jongens komen op een paar uitzonderingen na allemaal uit de Randstad. Dan is de kans dat ze elkaar kennen groot.”

Hiërarchie Na deze periode is de jongere aspirant. Hij moet bij de bijeenkomsten op de grond zitten en mag op geen enkel moment van de dag alleen zijn. De begeleiding door twee andere jongeren geldt dag en nacht, zelfs als de aspirant naar de wc moet. “Ze kunnen graffiti op de wc zetten, dus daar controleren ze elkaar op. Dat is negatief gedrag en dat mag hier niet. Een keer liepen twee jongens met een nieuwe naar de wc en dat duurde te lang. Toen bleek dat hij zich probeerde met een riem te verhangen. De begeleiders riepen ‘STEUN!’ en meteen is zo iemand omringd door andere studenten. Dat werkt heel goed.”

Een aspirant die positief gedrag toont mag solliciteren naar het lidmaatschap van de bullsclub, het zogenaamde ‘hart van de school’. De bijeenkomsten zijn niet toegankelijk voor de aspiranten. De bulls lopen rond in Amerikaanse footballjacks met de kop van een geprikkelde stier er op. De bulls mogen op een stoel zitten, krijgen meer zakgeld, mogen aspiranten begeleiden en mogen roken. Toch geldt nog steeds dat men nergens alleen mag zijn. “Jongens die alleen zijn halen het sneller in hun hoofd om op de vlucht te gaan. Bij de ingang is een witte lijn, achter bij het sportveld ook. Daar mogen de jongeren niet zonder toestemming overheen. Er zijn hier geen hekken, prikkeldraad of tralies. De jongeren controleren elkaar en dat werkt.”

Regels Binnen tijdens de stafvergadering wordt mij uitgelegd hoe een jongen die zijn veters niet heeft gestrikt of die tijdens de les met zijn hoofd op zijn arm leunt tot de orde geroepen wordt door een medestudent. Eerst met een subtiel gebaar, dan wat duidelijker, dan wordt het rustig gezegd, dan harder tot er na schreeuwen om steun van staf en medestudenten geroepen wordt. Met een hand op de borst van de jongen wordt hij een laatste maal tot orde geroepen. Hierna volgt een fixatie, in de regel door de student tegen de muur te dwingen en hem bij zijn armen en benen vast te houden.

“Bij elk niveau kan de student zelf besluiten het stop te zetten en deze confrontatie te accepteren. Vind hij het niet terecht dan mag hij na een afkoelperiode van 5 minuten hierop terug komen. Zo voorkom je dat studenten elkaar gaan confronteren om te treiteren.”

En waarom mag een student dan niet met zijn hoofd op zijn arm leunen, vraag ik? “Op Glen Mills is de school heilig en de klaslokalen ook. Je moet een actieve studie houding hebben. Leunen hoort daar niet bij.” De overgrote meerderheid van de jongeren verlaat Glen Mills met een diploma of deelcertificaat op zak.

De school, waar jongeren VMBO theoretisch volgen, of beroeps metaal en houtbewerking is inderdaad rustiger dan ik ooit mee heb gemaakt. Op elke verdieping zit in het trappenhuis een bull achter een tafel. “Om in de gaten te houden of er niemand wegloopt,” zegt Ids.

Proces In de kappersruimte is een ‘proces’ gaande. Er is op de kappersstoel een streep met een pen gezet. Dat mag niet. Bij elke les moet je controleren of je tafel en stoel schoon zijn. Doe je dat niet, dan ben jij de verantwoordelijke. In een levensecht cluedo wordt uitgevochten wie de streep heeft gezet. Meer en meer jongens worden er bij gehaald. De big brother van de hoofdverdachte, de student die vanaf aankomst de nieuwe student begeleid en wegwijs maakt in het Glen Mills systeem. De student die er voor de stoel had gebruikt. Net zolang tot iemand de verantwoordelijkheid neemt. Daar wordt dan later in de leefgroep op terug gekomen om er achter te komen waarom iemand zo handelt. Dat is ook het moment dat de student wordt uitgenodigd te spreken over zijn gevoelens - reden waarom ik er niet bij aanwezig mag zijn.

De nieuwe student mag 5 minuten per week naar huis bellen. “Dat is weinig,” erkent Ids, “maar nodig om hem los te weken uit de negatieve omstandigheden waar hij vandaan komt en helemaal in het Glen Mills systeem op te nemen. Bezoeken van de familie mogen wel, maar beperkt en als de jongeren net in een proces zitten, kan het bezoek ook gewoon niet doorgaan. Toen een jongere de campus ontvluchte, was een groep dagenlang bezig met er achter komen wie hier meer van wist. De aspiranten moeten tijdens zo’n tijdrovend proces op de grond blijven zitten.”

Mishandeling? Een ouder van een Glen Mills jongere stuurde recent een brief naar Spits. ‘Mijn zoon wordt zowel door personeel als door medestudenten vaak met brute kracht tegen de muur gekwakt. Wanneer ik hem bezoek zit er altijd iemand bij je aan tafel en ook de telefoongesprekken worden constant gecontroleerd. Mocht er iets negatief gezegd worden, dan wordt dit direct gerapporteerd aan een staflid. Er gebeuren binnen de muren van Glen Mills dingen die echt niet kunnen, de zwijgplicht van de jongens maakt echter dat de buitenwereld hier niet of nauwelijks iets over hoort’.

Ook een aantal oud-stafleden van Glen Mills beklaagt zich over het gebruik van geweld. Ze schamen zich er voor dat ze dit experiment mogelijk hebben gemaakt en menen dat ze de kinderen hiermee schade hebben berokkent. Een van de medewerkers heeft zich onder behandeling moeten laten stellen. Recent is een medewerker ontslagen die opnieuw een emmer koud water over een leerling gooide.

Ik vraag een hooggeplaatste bull waarom een student niet in zijn eentje zijn familie mag ontvangen. “Ja, dan kan hij iets zeggen over de school dat helemaal niet klopt en dat is niet goed.” Ik probeerde hem voor te leggen dat het toch kan zijn dat iemand zich slecht voelt, eenzaam is en negatief denkt over de school en dat hij dat toch met iemand die hem vertrouwt is mag delen. Hij reageert hier niet op. Ik vraag hem of hij er bij de rechter voor kon kiezen om naar Glen Mills te gaan of een andere jeugdinrichting. Hij knikt naar de jongen die tegenover hem aan de lunchtafel zit en zegt ‘met hem erbij kan ik daar niet over praten’.

Studenten mogen het niet over hun verleden en over hun misdaden hebben. Dat was immers negatief gedrag. De stoere verhalen kunnen de student een ongewenste extra status geven of een geheim tussen twee jongeren creëren, waardoor er ook een ongewenste machtspositie kan ontstaan.

Je mag dus ook geen vriendschappen ontwikkelen op Glen Mills. “We gaan hier zakelijk met elkaar om,” zegt mijn tafelgenoot. “Over het verleden praten doe je niet, hoogstens een vraag over hoe je verlof is gelopen.”

De 15-jarige jongen die een aspirant begeleidt tijdens de metaalbewerkingslessen houdt zich ook strak aan de regels. Hij staat bij zijn buddy als het gereedschap aan het einde van de les geteld wordt. Doordat iedereen een overall draagt is voor het eerst de hiërarchie minder zichtbaar. Hij vertelt dat Glen Mills goed voor hem is en dat hij hier veel leert. Hierna wil hij met daklozen in Amsterdam werken. Op mijn vraag of hij zelf ook dakloos is geweest reageert hij heel strak: “Daarover mag ik niet spreken.”

Alle nieuwe studenten moeten het boekje met voorschriften uit hun hoofd leren. Daarin staat precies wat er van je verwacht wordt. “Sommige jongens hebben zich zo suf geblowd dat zelf die 15 pagina’s uit hun hoofd leren al een stevige opgave is,” vertelt Postma. Ook de familie van de jongens krijgt een dergelijk boekje met amper meer informatie.

De familie wordt slechts summier bij het proces betrokken. Ze mogen op gesprek komen, krijgen uitleg over de methode en hoe het hun zoon vergaat. Als het kind de bullstatus heeft bereikt, mag het in eerste instantie begeleid en later onbegeleid op verlof. Maar een serieuze analyse van waarom het kind tot een dergelijk delictgedrag is gekomen en hoe het daar vanaf kan komen, ontbreekt.

Gillend gek Orde en discipline lijkt hier de sleutel te zijn tot gedragsverandering, maar kan een jongen die na twee jaar in deze bijna surreële wereld dat aangepaste gedrag vol blijven houden? “De meeste jongens die hier binnen komen worden in eerste instantie gillend gek,” zegt Ids. “Ze hebben helemaal geen zin om zich aan te passen aan de normen hier, maar worden daar wel telkens mee geconfronteerd. Uiteindelijk passen ze zich toch wel aan. Dat is het makkelijkste. Een keer lukte het echt niet. Dat raakt me nu nog. Zo’n jongen die na weerstand mak zijn dreadlocks af liet knippen, want een korte haardracht is hier verplicht, maar die uiteindelijk iedereen de baas bleef.”

De metaal en houtbewerkingplaats is goed uitgerust. Er wordt in kleine groepen gewerkt. De houtbewerkingsdocent legt uit dat door de aanwezigheid van de bulls in de lessen het erg rustig is. Er kan toch van alles gebeuren met al dat gereedschap dat hier aanwezig is, maar het is hier rustig en er wordt hard gewerkt. “Soms ga ik het lokaal uit en kom ik een uur later terug. Dan zijn ze nog steeds hard aan het werk, zelf die jongens die in de theorieboeken zitten.” Trots toont hij een schuurtje dat de jongens gebouwd hebben om de vuilcontainers in op te bergen. “Als ze goed werken doe ik zelfs de radio wel eens aan, maar ze mogen er niet om vragen.”

Oorsprong De Glen Mills school is in 1999 begonnen met een klein groepje studenten. Inmiddels zitten er meer dan 100 jongens op deze ‘school’. Heropvoedingskampen waren toen en nu erg geliefd onder politici. De methode werd diep in de bossen van Glenn Mills, Pennsylvania (Verenigde Staten) toegepast in een jongensinternaat. Hiërarchie, iets hebben om naar op te kijken en om jezelf mee te kunnen bewijzen, belonen voor goede prestaties was de kern van de nieuwe opvoedmethode. Een onderbouwing was er verder niet.

De methode werd in 1991 overgenomen door Cees van der Kolk van de Hoenderloo Groep, die zich erg aangetrokken voelde tot het concept. Er werd tot mijn verbazing niet gekozen om deze nieuwe methode meteen vergezeld te laten gaan met een onderzoek naar de effectiviteit en de resultaten van de Glen Mills school. Ook werd er geen soortgelijke groep jongeren in jeugddetentie of binnen de jeugdzorg gevolgd om de resultaten van Glen Mills te kunnen vergelijken.

Resultaten“ Die resultaten zijn erg teleurstellend’ zegt Rob Gerrits van het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum van Justitie. Dat deed onderzoek naar de recidive cijfers van de jongeren die Glen Mills door hebben gelopen. Van de 205 jongens die tussen 1999 en 2004 uitstroomden heeft 46,3% binnen 1 jaar na vertrek opnieuw een of meerdere misdrijven gepleegd en vier jaar na vertrek ligt dit percentage op 78. Bij ‘gewone’ justitiële jeugdinrichtingen ligt dit percentage op 58,3 %. Een rapport dat niet alleen om de schrikbarend hoge recidivecijfers tot commotie in de Tweede Kamer leidde, maar ook omdat het rapport dat in september aan de staatssecretaris werd aangeboden niet aan de Tweede Kamer werd gezonden, maar plots op de website van de Hoenderloo Groep werd gepubliceerd.

Het ligt voor de hand dat een experiment met criminele jongeren dat door politieke steun al snel erkenning kreeg, door diezelfde politiek ook goed gevolgd wordt. Nu zitten we nog steeds met de vraag hoe appels en peren te vergelijken. Is dit daadwerkelijk een veel moeilijkere doelgroep zoals Hoenderloo beweerd en zijn de cijfers helemaal niet alarmerend?

Na een dag op de campus rondgelopen te hebben, blijft bij mij toch een zeurend stemmetje in mijn hoofd hangen. Dit zijn kinderen die zijn wat ze zijn en veel daarvan aan hun omgeving te danken hebben. Een gebroken gezin, verslaafde ouders, te weinig toezicht en opvoeding. Kun je dat oplossen door een vacuüm te creëren waar kinderen elkaar de maat nemen, zonder dat er iets aan hun thuissituatie wordt veranderd? De recidive cijfers bevestigen mijn twijfels.

Ook PvdA staatssecretaris Albayrak is nog niet gerustgesteld. Zij geeft de Glen Mills school nog een jaar om werkwijze aan te passen. Hoogleraren Willem Koops en Corine de Ruiter hebben zoveel tijd niet nodig om hun conclusie te trekken: de Glen Mills School moet zo snel mogelijk dicht. De tucht en groepsdiscipline in de justitiële jeugdinrichting in Wezep werken averechts. Jongeren leren elkaar zelfs crimineel gedrag aan, stellen zij.