Emile Roemer in Brazilië: Skaters, kunst en wederzijdse interviews
Emile Roemer, partijsecretaris Hans van Heijningen en Brazilië-deskundige Peter Runhaar zijn in Brazilië op werkbezoek. Voor sp.nl houden ze een dagboek bij.
Na twee intensieve dagen van gesprekken en bezoeken is er zaterdag 10 augustus ook tijd voor culturele inspiratie. Na het ontbijt nemen we de taxi naar het Iberapuerapark van Sao Paulo, dat ontworpen is door een in Brazilië bekende landschapsarchitect. Tijdens een prachtige wandeling langs bomen, struiken met exotische bloemen, stukjes groen en waterpartijen, te midden van dagjesmensen, verliefde stelletjes, joggers en wat fietsers, komen we de consul en zijn vrouw tegen. Een plezierig treffen, niet in de laatste plaats omdat de consul er de afgelopen dagen alles aan heeft gedaan om ons bezoek tot een succes te maken.
Na het drinken van een beker verse kokosmelk, komen we uit bij het Museu de Arte Moderna, het MAM. Dat is begin jaren vijftig van de vorige eeuw ontworpen door de architect Oscar Niemeyer (1907-2012), die naam maakte vanwege zijn voorkeur voor de welvingen van gewapend beton (vrouwelijke vormen), zijn enorme productiviteit en – last but not least – de conflictueuze relatie waarin hij als communist terecht kwam met de hiërarchie van de Katholieke Kerk en de militaire dictatuur die Brazilië van 1964 tot 1984 in één grote gevangenis veranderde.
Wat Niemeyer bij het ontwerpen van het MAM nooit had kunnen bevroeden, was dat de vrije overdekte ruimte om en rond het museum ruim zestig jaar naar dato het walhalla voor skatend Sao Paulo zou worden. We kijken onze ogen uit: kleine kinderen die zich op hun board staande proberen te houden, jongens en meiden die pirouettes maken, op hun handen op hun board staan of op de voorkant van hun board skaten waarbij de achterkant van de grond komt. Een enorme dynamiek op het beton met aan beide kanten groen en openluchtkunst. Naast skaters zijn er ook BMX-fietsers die bijzondere capriolen uithalen.
In het Museo de Arte Moderna worden veel schilderijen, fotocollages en vooral veel plastieken geëxposeerd. De actualiteit is er nooit ver weg. Niet alleen bevrijdend bloot van surrealisten uit de veertiger jaren, maar ook Lula als stakingsleider in de metaalindustrie, protestkunst uit de tijd van de dictatuur en bewerkte krantenpublicaties over het recente politiegeweld tegen demonstranten, waarbij en passant ook acht journalisten flink zijn toegetakeld. Het museum voor moderne kunst doet haar naam eer aan.
We maken een lange wandeling door de binnenstad van Sao Paulo. Langs winkels en flatgebouwen maar ook langs besloten wooncomplexen en door de Italiaanse wijk waar een buurtfeest in voorbereiding is. Provisorisch ingerichte eethoeken op straat, met aankondigingen van spaghetti, pizza's, Palermo, Napoli, Firenze, bier en wijn, Italiaanse groen-wit-rood vlaggetjes en luide muziek uit boxen. Alles is nog in opbouw, maar het bierdrinken is al begonnen. Zowel op terrasjes als op plekken die daar voor door moeten gaan, zitten mannen luid pratend achter het glas.
We zijn op weg naar een bomenplant-actie, die georganiseerd wordt door jongeren die zich tegen de opmars van de vastgoedwereld in hun wijk hebben gekeerd. Er wordt al gebouwd aan drie nieuwbouwcomplexen, waaronder een hotel, op de hoek van de Caio Prado en de Rua Augusta en het is nu welletjes naar hun mening. De projectontwikkelaars, die hun oog hebben laten vallen op een enorme parkeerplaats met een strook groen ernaast, moeten opzouten volgens de jongeren. Zij proberen samen met buurbewoners het gemeentebestuur ertoe te bewegen om een nieuw stadspark in hun wijk te krijgen. Wat meewerkt, is dat Sao Paulo sinds kort een links stadsbestuur heeft waardoor er meer mogelijkheden zijn ontstaan om actie te voeren en zelfs te winnen als je erin slaagt de bevolking mee te krijgen. De picknick die vandaag op stapel staat, loopt op een fisco uit omdat de muziekinstallatie het niet doet. De opkomst, enkele tientallen mensen, maakt ook duidelijk dat er qua mobilisatie nog wel het een en ander moet gebeuren de komende tijd.
Raul en Gesley, twee jonge gasten die we daags daarvoor ontmoet hebben bij het bezoek aan de lagere school in de wijk, willen graag met ons praten. Raul, begin twintig, heeft vooraf met Emile afgesproken dat hij hem eerst mag interviewen en dat we vervolgens praten over de massademonstraties die in juli in Sao Paulo en andere grote Braziliaanse steden hebben plaatsgevonden. Op zoek naar een geschikte plek om met elkaar te praten, komen we uit aan een skatersplein boven een stuk autoweg dat een paar jaar geleden overtunneld is. Ook hier is – auto's onder de grond, bomen, bankjes, een plein met bankjes en skatende jeugd boven de grond - een stadsoase ontstaan waar het goed toeven is. Maar omdat de jeugd zich het plein toegeëigend heeft, is een deel van de bewoners rond het plein een actie begonnen om hun plein opgewaardeerd te krijgen. Wat dat precies inhoudt weten de jongeren nog niet, maar wat zij wel weten is dat er voor hen geen plaats zal zijn binnen concept dat de a-locatiebewoners voor ogen hebben. En dat terwijl er aan de rand van het plein tal van leuke theater- en ontmoetingsplekken zijn ontstaan, waardoor de wijk enorm is opgeknapt.
We gaan zitten in een van de kleine theatergelegenheden. Raul heeft maar liefst drie opnameapparaatjes bij zich want je moet natuurlijk niet hebben dat je de linkse oppositieleider van Nederland interviewt en er daarna niets opgenomen blijkt te zijn. De grondigheid waarmee hij te werk gaat, blijkt zich niet tot de apparatuur te beperken. Hij stelt een serie raken vragen waaruit blijkt dat hij zich goed verdiept heeft in de SP, de positie van Emile, de Nederlandse politieke conjunctuur, het beleid ten aanzien van drugs en prostitutie en de bezuinigingen in het gevangeniswezen. De conversatie gaat in het Engels en duurt bijna twee uur. Na afloop complimenteert Emile de interviewer vanwege diens professionaliteit.
Dan is het onze beurt om de jongens te bevragen. 'Ook voor ons kwamen de protesten als een verrassing' zeggen zij. 'Veel mensen zijn er qua consumptiemogelijkheden de afgelopen tien jaar op vooruit gegaan, terwijl het voorzieningenniveau daarbij sterk is achtergebleven. En wat heb je aan bussen als die de meeste tijd in de file staan? Wat heb je aan scholen wanneer je daar weinig leert? Als jullie daar meer van willen weten, raad ik je aan om eens wat van Vladirmir Safatle te lezen'. (Safatle blijkt een voormalige Chileense guerrillero tijdens de dicatuur van Pinochet te zijn, die nu professor in Sao Paulo en publicist in het weekblad Folha de Sao Paulo is: (bron Wikipedia)).
'De zorg en het onderwijs zijn duur, ook voor de middenklasse. De tariefverhoging van de bussen was het verhaal van de lont en het kruitvat. Wat ook meegespeeld heeft, is dat we sinds betrekkelijk korte tijd een linkse burgemeester hebben, Haddad van de PT, wat voor een nieuwe dynamiek zorgt. De vrijheid van manifestatie en demonstratie zijn groter dan daarvoor, maar tegelijkertijd weten we dat Haddad bij zijn verkiezing steun heeft gekregen van grote bedrijven en dat die dat niet voor niets doen. Hem moeten we dus een handje helpen om het op het goede pad te krijgen', zeggen de jongens met gevoel voor understatement.
Dat de politie zich bij de eerste protesten bruut heeft gedragen en journalisten het ziekenhuis in heeft geslagen, heeft enorm bijgedragen aan de woede en de omvang van de manifestaties. Vroeger waren het de armen en marginalen die de straat opgingen, maar nu kwam de middenklasse in beweging.' En de reactie van de politiek op de protesten? Heeft de PT oprecht of uit opportunisme de kant van de demonstranten gekozen? Onze vraag blijkt de spijker op de kop. 'Opportunisme'zegt Raul, 'Uit overtuiging' antwoordt Gesley. Feit is dat in Sao Paulo 400 duizend mensen de straat opgingen, een verschijnsel waar de politiek niet omheen kon.
Beide jongens zijn het erover eens dat de PT-aanhang de protesten van meet af aan een warm hart toedroeg, maar de plaatselijke en landelijke autoriteiten? Over het antwoord van president Dilma Rouseff op de protesten, is vooral Raul sceptisch. 'Het is natuurlijk mooi dat de president het parlementaire systeem ingrijpend wil veranderen, maar hoe doe je dat als het zittende congres daar in grote meerderheid niet aan wil? Een constitutionele staatsgreep om het land te democratiseren, zou een vreemde figuur zijn. Veel zal volgens de beide jongens afhangen van de aard en omvang van protesten die de komende week worden gehouden en de vraag of de middenklasse betrokken blijft bij een nieuwe ronde maatschappelijk protest pro verandering. Als dat niet het geval is, is de kans groot dat het tij zal verlopen.'
Hoe zien zij Brazilië over tien jaar en wat zijn hun persoonlijke aspiraties, wil Emile weten. Gesley hoopt dan als professional binnen de publieke sector te werken, Raul stelt zich ten doel een goede journalist te worden. Over de politieke perspectieven is Gesley positiever dan Raul. Over een ding zijn beide jongens het eens: de PT is en blijft de enige optie om tot echte verbeteringen te komen in Brazilië. Maar de tegenwerking van de gevestigde orde is en blijft enorm.