Waarom Nederland een republiek moet worden

De afgelopen week was er weer even opwinding over onze monarchie. Aanleiding was het bekend worden van het bestaan van een geheim "Republikeins Genootschap": een verzameling oude, autochtone mannen, die, toen hun samenzweerderige ambities bekend werden, niet wisten hoe snel ze weer uit elkaar moesten fladderen. Omdat ik geen voorstander ben van conspiratieve clubjes als dit gezelschap van gearriveerde heren, lever ik mijn bijdrage aan de discussie liever op deze opiniepagina: in het openbaar dus.

Een serieus debat over het bestaansrecht van de monarchie lijkt in ons land niet goed mogelijk. Het behoort tot een van de laatste taboes die ons land nog rijk is. En dat is toch raar. Want is het uit democratisch oogpunt nog wel van deze tijd dat ons staatshoofd wordt aangewezen op basis van erfopvolging? Wat zouden we ervan vinden wanneer de zoon van Wim Kok automatisch de nieuwe premier zou zijn van dit land? Het koningschap is een overblijfsel uit een lang vervlogen tijd, gebaseerd op een mythe. Een mythe die alleen in stand kan blijven zolang het koningschap omringd is met geheimzinnigheid. De wederwaardigheden van het Britse Koningshuis leren ons dat wanneer de mythe van de neutraliteit en de onfeilbaarheid verloren is gegaan, ook de populariteit van de koning(in) snel verdwijnt. De noodzakelijke geheimzinnigheid rond de koning(in) is er oorzaak van dat wij bijvoorbeeld niet weten hoe ver de invloed van de koning(in) strekt. Wat wordt er precies tijdens de wekelijkse ontmoetingen tussen de koningin en de premier besproken? Waarom week koningin Beatrix tijdens de laatste formatie van augustus 1994 af van de adviezen die haar waren gegeven? Waarom moest ambassadeur Roëll zijn post in Zuid-Afrika opgeven? Het behoort allemaal tot "het geheim van paleis Noordeinde". Openheid en democratie gaan hand in hand; geheimzinnigheid en de monarchie eveneens. "Als ik geen koningin was, zou ik republikein zijn", zei Juliana eens. Daarmee te kennen gevend dat het koningschap geen sinecure is. De koning(in) mag immers geen eigen mening naar buiten brengen. Alles wat gebeurt, alles wat wordt gezegd valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Met andere woorden: omdat de koning(in) niet ter verantwoording kan worden geroepen, moet het kabinet die taak overnemen, hetgeen weer betekent dat de koning(in) niets zelfstandig kan doen. De tragiek van elke "moderne" monarch. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het aantal koninkrijken steeds kleiner wordt: nu nog slechts 12 van de 190 landen die bij de VN zijn aangesloten. Een tweede bezwaar tegen de monarchie is "de benoeming voor het leven". De bevolking moet maar afwachten of het staatshoofd bevalt en indien dat niet het geval is kunnen alleen de Verenigde Kamers der Staten-Generaal besluiten dat er iemand anders op de troon moet komen. Op de drempel van de 21ste eeuw is zo iets een anachronisme, iets als een paardentram op de snelweg. Het koningshuis kost de gemeenschap jaarlijks zo'n 90 miljoen gulden. Dat is veel geld, maar ook een president zal natuurlijk wat eisen. Daarom zijn de kosten voor mij niet het hoofdargument om iedereen uit te nodigen eens na te denken over de monarchie. Ook het functioneren van Beatrix - gegeven de bestaande omstandigheden - geven geen aanleiding te pleiten voor een gekozen staatshoofd. Integendeel. Beatrix doet het goed en vertegenwoordigt ons land op waardige wijze in het buitenland. Wanneer wij morgen een republiek zouden worden en "de lijst Oranje" zou onder aanvoering van Beatrix meedoen aan de verkiezing van een president, zou ze ongetwijfeld winnen.

Hoe onhandig het Republikeins Genootschap ook heeft gehandeld, het is voor het eerst dat personen met een dergelijke maatschappelijke positie zich kritisch over de monarchie hebben durven uitlaten. De discussie over het koningschap moet door dat onhandige optreden niet opnieuw tot taboe worden verklaard. Het lijkt mij een goede zaak om met het oog op de naderende troonswisseling eens een uitgebreide gedachtenwisseling te hebben over de toekomst en de plaats van de monarchie in de Lage Landen bij de Zee.