Tribune 10/2005 - Jan Marijnissen over de 'opbouw' van kabinet Balkenende

Jan Marijnissen over de opbouw van kabinet Balkenende:

‘Ik zie alleen een grote slopersbal die gaten slaat in de muren’

Tekst: Peter Verschuren

Foto: Peter Hilz / Hollandse Hoogte

‘U luistert niet, u lijdt aan overmoed en veroorzaakt veel onbehagen. U laat de mensen aan hun lot over. Waarden en normen zijn voor dit kabinet een dekmantel voor het tegendeel.’ Tijdens de algemene beschouwingen na Prinsjesdag was Jan Marijnissen er weer helemaal bij - fit en gretig terug na een hernia-operatie en drie maanden gedwongen rust. Na afloop van de debatten praatten we bij over zaken als linkse samenwerking, de noodzaak van vervroegde verkiezingen en de stand van de SP.

Het waren harde verwijten die Marijnissen maakte aan het adres van premier Balkenende. Het kabinet 'frustreert en demoraliseert' de mensen en laat 'al het mooie dat dit land eens kenmerkte, weglekken in een riool van onverschilligheid, slechte politiek en gebrek aan respect.' Ook herinnerde Marijnissen de minister-president aan zijn woorden bij het aantreden van het kabinet alles te zullen doen om het vertrouwen in de overheid te herstellen - om vervolgens te concluderen dat de missie van Balkenende totaal mislukt is.

'Ja, ik ben inderdaad zéér negatief over het kabinetsbeleid. Om velerlei redenen. Omdat het kabinet demagogie bedrijft en doemscenario's over de mensen uitstort. Ik heb dat eerder al eens onderbouwd in de algemene beschouwingen en ook CDA-minister Bert de Vries concludeerde onlangs in zijn boek dat het kabinet angst zaait rond de vermeende onbetaalbaarheid van de verzorgingsstaat.

Ik ben ook zeer negatief omdat het kabinet die doemscenario's vervolgens gebruikt als rechtvaardiging van ronduit asociaal beleid. De armoede is weer helemaal terug in Nederland: volgens het SCP ervaren vijftien van elke honderd gezinnen dat aan den lijve. En toch geeft het kabinet volgend jaar tweemaal modaal er twintig keer zo veel bij als de mensen op het minimum.

Ik ben ook negatief omdat het gewoon niet klopt wat ze beweren. De recessie is juist verdiept door het kabinetsbeleid, het herstel laat langer op zich wachten dan nodig is. Het kabinet zegt dat er structurele veranderingen nodig zijn. Ik constateer, en daarom ben ik helemáál negatief, dat het vertrouwen van de mensen volledig weggelekt is door die veranderingen. Dit kabinet laat de Nederlandse samenleving in een slechtere toestand achter, dan waarin ze haar in 2003 aantrof. Het zal een hele klus worden om de boel in de volgende regeerperiode weer op de rails te zetten.'

Het weerwoord van de regeringspartijen is dat de harde maatregelen nodig zijn voor de toekomst. CDA-fractieleider Verhagen gebruikte de beeldspraak dat we midden in de verbouwing zitten en dat daarbij nou eenmaal een beetje ongemak hoort. Maar uiteindelijk krijg je wel een veel mooier huis?

'Ik constateer dat het kabinet geen tekeningen heeft die aangeven hoe dat mooiere huis eruit komt te zien. Ik zie ook nog geen onderdelen van een betere keuken. Het enige wat ik zie, is een dragline met een grote slopersbal die gaten slaat in de muren.

En als Verhagen met dat betere huis economische groei bedoelt: zelfs het kabinet durft dat niet hardop te claimen. De betere vooruitzichten hebben alles te maken met de groei van de wereldeconomie. De invloed van het regeringsbeleid op de economie is volstrekt marginaal. Maar in naam daarvan slopen ze wel het hele huis.'

Niet alleen jij, maar ook PvdA-leider Wouter Bos leverde harde kritiek op het kabinet en de CDA-fractie. Biedt dat perspectief op intensievere linkse samenwerking?

'Ja, als Wouter Bos consequent is, zal hij zijn coalitiepartners wel bij de oppositie moeten zoeken. Maar hij wil nog steeds niets weten van linkse samenwerking. Eerst de verkiezingen, is wat hij blijft roepen. Hij wil niet eens een vóórkeur uitspreken voor een links kabinet. Het argument dat hij daarvoor gebruikt, is dat hij bang is dat de PvdA dan haar rechtse kiezers verliest. Wel, ik vraag me af wat de PvdA met rechtse kiezers moet; laten die toch naar VVD en CDA gaan; maar vooral denk ik dat Bos een enorme vergissing begaat. Van een lijst met pakweg vijfentwintig punten, waarvan PvdA, GroenLinks en SP zeggen als wij samen een regering gaan vormen, gaan we díe in ieder geval realiseren zal juist een enorme wervingskracht uitgaan. Voor zoiets kun je samen met de vakbonden en de milieubeweging campagne gaan voeren en met zo'n gezamenlijk miniprogramma maak je duidelijk dat er een alternatief denkbaar is zonder VVD en CDA. Dat zou een unicum betekenen in de Nederlandse politiek, en zeker in reactie op het huidige kabinet héél wervend zijn. Natuurlijk, er zijn verschillen tussen de linkse partijen, maar dat kan juist inspirerend werken. PvdA, GroenLinks en SP zullen allemaal hun eigen punten inbrengen. Dat kan een heel bijzondere chemie tot stand brengen. Ik denk dat steeds meer mensen dat zullen beseffen, en ik voorspel dat de SP sterk zal groeien als de PvdA blijft volharden in haar huidige opstelling, en niet kiest voor een écht alternatief.'

Je hebt tijdens de algemene beschouwingen voorgesteld om de bevolking de kans te geven zich in een referendum uit te spreken over vervroegde verkiezingen. Kun je dat toelichten?

'Het voorstel komt voort uit de vele gesprekken die ik het afgelopen jaar in het land gevoerd heb. Ik ontmoette heel veel kritiek op het kabinet, ook van CDA-stemmers die zeiden dit is niet waar ik voor gestemd heb. Hiervoor heb ik geen mandaat gegeven. Wel, als er in het normale leven contractbreuk of mandaatbreuk gepleegd wordt, kun je daar wat tegen doen. Iemand voor de rechter slepen bijvoorbeeld. Maar aan het kabinet zitten we vier jaar vast, terwijl uit peilingen blijkt dat momenteel 76 procent van de kiezers vóór vervroegde verkiezingen is.

In de huidige situatie kunnen alleen het kabinet en de coalitiepartijen vervroegde verkiezingen uitschrijven. Het volk heeft totaal geen macht. Ik denk dat er alle reden is om dat te veranderen. En een referendum is het meest concrete voorstel daarvoor. Natuurlijk, we moeten niet elke maand een nieuwe regering gaan kiezen. Daarom stel ik ook voor, dat het referendum er pas komt als een miljoen mensen daarvoor hun handtekening zetten. Maurice de Hond heeft het idee voor zo'n referendum getest in zijn panel: een grote meerderheid is voor. Alleen onder de aanhang van VVD en CDA is een meerderheid tegen.

Alle argumenten tegen het voorstel zeggen direct of indirect dat de Nederlanders domme mensen zijn. Ze zouden dan elke maand een referendum willen en ze zouden laffe politici kweken. Onzin. Zoiets is echt een noodrem, en de mensen begrijpen het echt wel als harde maatregel nodig zijn. Wel zullen politici beseffen dat ze hun maatregelen beter moeten uitleggen, en daarmee zou alleen al de mogelijkheid van zo'n referendum een positief effect hebben.'

Over vijf maanden zijn er verkiezingen voor de gemeenteraden. Hoe staat de SP ervoor?

'Het verhaal van de SP lijkt wel op een soort goed-nieuwsshow. We staan er onverminderd goed voor. De ledengroei blijft aanhouden, we hebben een zeer geslaagd congres achter de rug, we starten in het najaar een partijbrede discussie over hoe we de boel organisatorisch nog verder kunnen verbeteren, we doen op ongekende schaal aan opleiding en scholing, de Kamerfractie draait steeds beter - en is binnenkort ook weer op volle sterkte als Ewout Irrgang geïnstalleerd wordt als vervanger van Piet de Ruiter die al lange tijd ziek is.

Politiek hebben we met succes de ontwikkeling doorgemaakt van tegenpartij naar serieus alternatief voor grote groepen progressieve mensen: we zijn er goed in geslaagd allerlei vooroordelen over, en diskwalificaties van de partij weg te slijten. En we hebben een geweldige opsteker gehad bij het grondwetreferendum. We hebben die campagne gewonnen - niet met opportunistische argumenten, maar op basis van onze analyse waaraan we al tien jaar werken.

En politiek-strategisch blijkt dat we het tegen eerdere verwachtingen in heel goed doen terwijl de PvdA in de oppositie zit. Alles bij elkaar denk ik dat de partij landelijk in alle opzichten op orde is, en dat het de kunst is iedereen scherp te houden en waar mogelijk nog scherper te krijgen richting de komende verkiezingscampagne.'

Wat verwacht je op 7 maart?

'We gaan zeker winnen. Alleen al omdat we nu in aanzienlijk meer plaatsen meedoen en meer mensen dus op de SP kunnen stemmen. Maar we gaan ook winnen omdat we fors gegroeid zijn in de sympathie van de kiezers. Hoe je het ook wendt of keert: raadsverkiezingen zijn ook een peiling van de landelijke verhoudingen, en daarin is onze positie in vier jaar tijd fors verbeterd.'

En gaan we vervolgens ook een grote opmars maken in de colleges van B en W?

'Voor de deelname in de colleges zal het afwachten zijn. Het ligt voor de hand dat we meer grote fracties krijgen en dat we - in lijn daarmee - ook in meer colleges komen. Daarom ook voeren we gesprekken met afdelingen die er mogelijk mee te maken krijgen en organiseren we scholingen voor hen, zodat zij kunnen leren van de ervaringen die we al opgedaan hebben. Maar hoe het uitpakt, is toch zeer afhankelijk van de omstandigheden.'

Heb je er na elf jaar nog wel zin in? Zou je niet liever boeken gaan schrijven en jonge SP'ers coachen, dan voor de zoveelste keer de strijd aangaan met een kabinet dat toch niet luistert?

'Die boeken schrijf ik nu al en die coaching geef ik ook. Naast alle andere scholingen en cursussen die de SP organiseert, krijgen nu zo'n honderd talenten een intensieve opleiding waaraan ik een stevige bijdrage lever. Ik heb het gevoel dat ik nog steeds een toegevoegde waarde heb als fractievoorzitter en ik hoor van mensen in mijn omgeving dat ze dat ook vinden. Ik voel me kortom uitstekend op mijn plek, en ik heb er nog veel zin in. Ik heb ook nog ideeën genoeg. Over de linkse samenwerking bijvoorbeeld - ik denk dat ik op dat vlak nog wel wat kan betekenen.

En over het kabinet: ik denk dat het wel degelijk goed luistert, maar dat het bezig is met een ideologische missie: hoe krijgen we het neo-liberalisme en het neo-conservatisme verankerd in de wetten en regels. Een missie overigens die hoe dan ook in 2007 tot een einde komt, mede omdat de oppositie - waaraan wij een stevige bijdrage leveren -aantoont dat het anders kan, en ander móet.

Gefrustreerd word je alleen als je verwachtingspatroon niet klopt. Wees idealistisch in je visie en je analyse, en realistisch als het gaat om de dagelijkse praktijk. Dan raak je niet gefrustreerd. Ik probeer me daaraan te houden.'