Tribune 11/2002 Gouden tijden voor politieke tekenaars

Tribune 15 november 2002

Gouden tijden voor politieke tekenaars! Sinds het aantreden van het kabinet Balkenende ligt het materiaal voor hun werk voor het oprapen. Elke dag een nieuw schandaal, elke dag een proefballon om door te prikken, elke dag een politieke uitglijer van een minister of LPF Kamerlid, om nog maar te zwijgen van de snelle val van het kabinet. De werkelijkheid was niet zelden lachwekkender dan zij hadden kunnen tekenen. Of valt dat nogal tegen. Was het 'gefundenes Fressen' misschien toch niet zo'n eenvoudige voeding voor prikkelende tekeningen?

'De politici waren het afgelopen jaar in het echt vaak grappiger dan ik ze kon verzinnen. Daar was bijna niet tegenop te tekenen.' Aan het woord is Wim Stevenhagen, tekenaar van 'Theo de Buurtconciërge', de vertrouwde strip op de achterpagina van de Tribune. 'Soms was dat echt vervelend en maaiden de politici zelf het gras voor mijn voeten weg. Het ligt vaak voor de hand om uitspraken van politici tot in het absurde door te trekken voor het maken van een strip, maar het krankzinnige is dat ze dat in het echt zelf ook deden.' Toch hield ook Stevenhagen nog voldoende stof over voor de Buurtconciërge: 'Genoeg om veel inspiratie op te doen. Het was in ieder geval lang niet zo saai als onder Paars.'

Ook Len Munnik – vaste tekenaar in Trouw en Opzij en meer dan bekend van talloze actieposters en -kaarten – was in die zin wel te spreken over de afgelopen tijd: 'Inschieten. Vaak was het gewoon inschieten, veel eenvoudiger dan onder Paars. Het grootste probleem was soms nog te voorkomen dat je hetzelfde ging tekenen als je collega's, want het lag vaak zo erg voor de hand allemaal'. Toch kon ook Len Munnik niet achterover leunen: 'Ook onderwerpen die je zo in de schoot geworpen krijgt moet je erg zorgvuldig behandelen. Maar wat het makkelijker maakte was dat je niet meer zoveel hoefde uit te leggen. Politiek leeft nu meer dan een jaar geleden, iedereen is beter op de hoogte en ik kan mijn tekeningen dan ook meer beperken tot de kern.' Voor Kees Willemen, voor Tribunelezers ook geen onbekende, was het kabinet Balkenende en in haar kielzog de LPF fractie niet zo'n eenvoudige inspiratiebron: 'Op het eerste gezicht lijkt het afgelopen jaar een hele rijke periode. Maar ik ben meer een sociaal tekenaar dan een politiek tekenaar. Het gaat in mijn werk veel meer om de gevolgen van beleid dan om de manier waarop het door politici aan de man gebracht wordt. Een politieke uitglijer en rare strapatsen zijn dan niet zo interessant, schandalen zijn maar moeilijk terug te brengen tot inhoudelijk echt interessante zaken. Uit de LPF kwam vaak niet veel meer dan indrukken of vermoedens. Bijvoorbeeld over de toenemende macht van projectontwikkelaars en vastgoedmakelaars in die partij. Een politiek tekenaar kan daar prima mee uit de voeten, maar voor mij was dat toch minder eenvoudig.'

Pim Vermaat, de fameuze 'Krekel' uit het NRC, heeft Balkenende niet helemaal meegemaakt: 'Toen Fortuyn vermoord werd lag ik net in het ziekenhuis en pas in augustus ben ik weer echt begonnen. Maar toen was het ook echt prijsschieten! Iedereen buitelde over elkaar heen, dan begon die weer te krijsen en zat de ander weer te gillen. Heel fijn om te doen allemaal, ik had genoeg stof om in alle kranten en tijdschriften te staan.' Maar net zo min als voor Len Munnik was die periode geen aanleiding achterover te leunen: 'Normaal zit je een beetje te wachten op inspiratie, en nu tekende en schreef ik de Krekels in een dubbele lachbreuk. Maar om die politici van het afgelopen jaar nog te kunnen overtreffen moest je het altijd nog wat dikker aanzetten.'

Niet alleen in Den Haag was de politiek spannend, ook daarbuiten gebeurde het laatste jaar het nodige. Len: 'Ik zou dagelijks over Amerika of Israël kunnen tekenen, maar zoveel tijdschriften of kranten zijn er niet om dat allemaal af te drukken. Nu moet ik ideeën voor tekeningen vaak even opzij leggen. Aan de ene kant is dat wel jammer, eigenlijk zou je je mandje moeten vullen als de oogst rijp is, maar zoveel tegelijktijd, dat kan nu eenmaal niet.' Volgens Pim Vermaat heeft zelfs de serieuze politiek nog geprofiteerd van de chaos: 'Cartoonisten waren zó bezig met de capriolen van de LPF dat het echte beleid ons misschien wat ontging. Daar waren dan mensen van Van Nieuwenhoven of Marijnissen voor nodig om op te wijzen.' Saai wordt het voorlopig niet meer. Vermaat: 'Mensen die nu eenmaal hun mond hebben opengedaan zullen die niet gauw meer dicht doen. Ook zonder LPF in de Tweede Kamer, want er zijn nieuwe zaken op de agenda gezet, de tijden van het ontbreken van de noodzakelijke spanning tijdens het Poldermodel met z'n bruggenbouwers en consensuszoekers is echt voorbij.'

Ook Wim Stevenhagen merkt de grotere beroering buiten Den Haag: 'Zoals politici, burgemeesters en zelfs Prins Bernhard zich nu uitlaten over die vreselijke moord in Venlo, dat was een jaar geleden onvoorstelbaar geweest. Dan had je van iedereen gehoord: geen commentaar, is onder de rechter, eerst dat oordeel afwachten, nergens op vooruitlopen. Maar nu bemoeit iedereen zich ermee, men spreekt zich makkelijker uit en dat levert natuurlijk weer een hoop stof op.' Kees Willemen herkent zelfs 'Italiaanse toestanden' in de Nederlandse politiek van het laatste jaar: 'Het lijkt wel of fictie en werkelijkheid door elkaar zijn gaan lopen. Iedereen die z'n kop boven het maaiveld uitsteekt is binnen de kortste keren een ster. Dat heeft ook wel iets verontrustends, voor mij is er nogal een verschil tussen een soapster en een politicus. In Italië zie je dat onderscheid bijna niet meer, en ook hier lijkt het een beetje die kant op te gaan.'

Alles mag gezegd worden, er zijn geen taboes meer. Dat moet voor politieke tekenaars toch het paradijs op aarde zijn? Stevenhagen: 'Ja en nee. Voor een tekenaar is het misschien wel aardig als je ziet dat CDA, VVD en zelfs de PvdA in korte tijd heel andere taal gaan spreken, maar voor de samenleving is het dat zeker niet. Er is sprake van een verruwing, en daar kun je wel makkelijk mee scoren maar ik hou er wel een nare smaak aan over. Het in één zin noemen van buitenlanders, criminaliteit en veiligheid is inmiddels niet meer politiek incorrect, maar het schept wel een sfeer waar ik niet vrolijk van wordt.' Ook Willemen is niet onverdeeld gelukkig met die nieuwe 'openheid': 'Het heeft er vooralsnog toe geleid dat iedereen maar 'brede-mannentaal gaat spreken. Men zegt dan dat het taboe op het spreken over buitenlanders is doorbroken, maar wat men in feite doet is een lastig probleem terugbrengen tot iets simplistisch. Het is zo vreselijk makkelijk om te roepen dat de islam een achterlijke cultuur is, maar dan is men toch blind voor de eigen geschiedenis. Toen aan het begin van de vorige eeuw arbeiders uit de provincie naar fabrieken in de Randstad trokken werden die daar ook beschouwd als achterlijk en onderontwikkeld. En de reactie van die 'rare boertjes' – want zo werden ze genoemd – was dan ook vaak conservatief, proberen vast te houden aan die paar zekerheden die men nog vond in bijvoorbeeld religie. Zo verwonderlijk is die reactie helemaal niet. Men sprak wel allemaal Nederlands en had dezelfde huidskleur, maar er was sprake van evenveel discriminatie als nu het geval is. Ik bedoel maar, het doorbreken van een taboe is één, het doorschieten naar een heel eenvoudig verhaal iets heel anders.'

Stevenhagen betrapt zich erop af en toe zelfs terug te verlangen naar politieke correctheid: 'Afgelopen jaar zijn er door politici dingen gezegd en gedaan die zo stuitend waren dat je er zelfs geen grappen over kon maken. Al die proefballonnetjes en zelfs het instorten van de LPF, voor een tekenaar is dat nog wel leuk, maar inhoudelijk is het natuurlijk heel triest.' Pim Vermaat is minder rouwig: 'Politieke correctheid, daar moet je je als cartoonist niet mee inlaten, dat is dé grote windmolen om tegen te vechten. Als je merkt dat je per se politiek correct wilt zijn, wordt het tijd om even vakantie te nemen. En dat iedereen nu ineens alles durft te zeggen, nou, misschien is dat juist wel goed, dat breekt veel open wat te lang gesloten is gebleven.' Len Munnik tekende een bedelaar op een stoep, maar op zijn bordje stond niet 'blind' of 'honger' maar 'politiek correct'. 'Ja, met politiek correct zijn valt voor politici inmiddels geen droog brood meer te verdienen. Toch is dat vreemd. Want het probleem dat zij nu aanroeren, over de integratie van buitenlanders, dat zei Marijnissen vijftien jaar geleden al. Toen was dat 'not done', en nu hoor je dat geluid uit ieders mond. Maar helaas in een verhevigde vorm, en ook zeker niet met dezelfde oplossingen.'

'Voorlopig wordt het niet meer rustig en saai, zoveel is wel zeker,' aldus Wim Stevenhagen. Of de campagne ook leuk wordt? 'Dat kan alle kanten opgaan. Het is maar een korte tijd tot 22 januari'. Toch maakt hij zich geen zorgen: 'Het is heel onvoorspelbaar hoe je als tekenaar aan een goed onderwerp komt. Dat kan zelfs in hele saaie periodes, je moet er toch zelf een draai aan geven, je krijgt het echt niet voor niks.' Ook Len Munnik zal zich niet gaan vervelen: 'Ik vond Paars al niet saai! Een verkiezingscampagne is altijd goed voor een hoop werk. Ik heb vanochtend Balkenende al getekend, als Sinterklaas die voorop de plecht van zijn stoomboot met snoepgoed staat te strooien. En dan volgt het decimeren van de LPF, wat ik toch al een doodgeboren kindje vond. Dat levert misschien wat minder makkelijk inschieters op, maar er blijft nog zóveel te tekenen.'

Pim Vermaat voorspelt een mooie tijd voor politieke tekenaars en schrijvers: 'De campagne wordt fantastisch. Veel zaken die tot voor kort voor eeuwig vast leken te staan liggen nu volkomen open, elementaire onderwerpen staan op de agenda en het gevecht zal ruw en hard worden.' Evenmin is hij pessimistisch over de tijd ná de LPF: 'Dat die partij verdwijnt staat wel vast. Overigens, dat zou ook met Pim Fortuyn erbij gebeurd zijn. Zo'n kruiwagen vol met ratten – nee, niet kikkers, dat is te vriendelijk – die elkaar voortdurend naar de strot vliegen, die had ook Fortuyn niet bij elkaar gehouden. Misschien dat het voor sommige collega's weer wat harder werken wordt, het valt je niet meer zomaar in de schoot. Maar er zijn het laatste jaar zoveel nieuwe mensen en clubs in de politieke arena gebracht, dat blijft nog jaren spannend.' Kees Willemen heeft politiek nog nooit saai gevonden: 'Voor mijn werk maakt het niet zoveel uit of er LPF ministers en Kamerleden zijn of niet, ik heb nooit van dat gefundenes Fressen gegeten en ik kan net zo goed uit de voeten met een saaie ministerploeg.' Stevenhagen sluit daar bij aan: 'Ook in zogenaamd saaie tijden kun je als politiek tekenaar best prijsschieten. Als het maar niet meer zo loodzwaar wordt als die tijd vlak na 11 september, dan heb ik er geen probleem mee, ook een plotseling invallende rust levert genoeg materiaal op.'