Niet het afvoerputje van de VS; Opname gevangenen Guantánamo

De Verenigde Staten hebben aan een aantal landen gevraagd gevangenen van Guantánamo Bay op te nemen. Nederland moet dat vooral niet doen.

Nederland heeft een Amerikaans verzoek in beraad om een aantal gevangenen van Guantánamo Bay op te nemen. Sluiting van deze illegale gevangenis, die ik in 2008 bezocht, is wenselijk, maar Nederland moet vooral géén gevangenen opnemen. We zouden met die opname immers onderdeel van het probleem worden dat alleen de Verenigde Staten zelf kunnen oplossen.

Tijdens zijn verkiezingscampagne in 2008 beloofde Barack Obama grote stappen in de internationale politiek: weg uit Irak en sluiting van Guantánamo Bay. Beide beloften vielen goed, want de Amerikanen waren het zat dat de VS steeds moest opdraaien voor de strijd tegen het terrorisme. Obama heeft zijn beloftes niet kunnen waarmaken, want de VS is terug in Irak en Guantánamo kan pas dicht als landen buiten Amerika bereid zijn de gevangenen over te nemen. Om verschillende redenen is dat laatste niet verstandig.

Ten eerste levert overname van gevangenen geen verandering van het Amerikaanse beleid op om terreurverdachten buiten het internationaal recht gevangen te houden. Kenmerk van deze illegale gevangenschap is het ontbreken van het recht op verdediging in een eerlijk en openbaar proces en opsluiting zonder begrenzing in de tijd. Een aantal gevangenen wordt echter niet meer verdacht, maar de VS wil ze niet op eigen grondgebied huisvesten, omdat eigen wetgeving dat niet toestaat. Nederland moet niet willen dienen als afvoerputje van illegaal Amerikaans optreden.

Ten tweede resulteert overname van gevangenen slechts in een gedeeltelijke oplossing en zeker niet in sluiting van Guantánamo Bay. Immers, ruim dertien jaar na opening van de illegale gevangenis komt slechts een deel van de huidige 122 gevangen op Cuba in aanmerking voor plaatsing in een land buiten de VS. Voor tientallen gevangenen heeft een door Obama ingestelde herzieningscommissie eerder al vastgesteld dat ze te gevaarlijk zijn om te verplaatsen en het niet haalbaar is om over te gaan op vervolging. De verwachting is vooralsnog dat zij ook de rest van hun leven vast blijven zitten in deze uitwas van de Amerikaanse 'oorlog tegen het terrorisme'.

Ten derde leidt een discussie over opname van gevangenen af van de vraag of de Amerikaanse buitenrechtelijke aanpak van het terrorisme wel effectief is. Obama wil dan misschien wel af van illegale detentie, in de praktijk heeft hij het slechts vervangen door illegale 'targeted killings', zoals met onbemande bewapende vliegtuigen in onder meer Jemen en Pakistan. Obama wordt geprezen omdat hij probeert te breken met het beleid van zijn voorganger om vele honderden verdachten illegaal te detineren, maar cynici stellen daar terecht tegenover dat Obama geen gevangenen maakt, omdat hij ze meteen doodt vanuit de lucht. Ook bij deze aanpak gaat het om verdachten en is er geen sprake van een aanklacht of veroordeling.

In plaats van soebatten over de opvang van enkele Guantánamo-gevangenen, kan Nederland zich internationaal beter sterk maken voor een einde aan deze en andere illegale Amerikaanse praktijken. Anders blijft het dweilen met de kraan open. Alleen Amerikaanse erkenning dat detentie op Guantánamo een groot onrecht is en een Amerikaanse oplossing voor de huidige gevangenen kan uitkomst bieden. Wat zou het mooi zijn als Obama daar zijn presidentschap mee afsluit.

Harry van Bommel is Tweede Kamerlid en woordvoerder Buitenlandse Zaken voor de SP.  Dit artikel verscheen op 15 april 2015 in het Dagblad van het Noorden.